Birini açıkça kırmak istemezsiniz ama içinizden bir sitem geçer; mesajlara geç cevap verirsiniz, kısa yanıtlar yazarsınız ya da sessizliğe bürünürsünüz. Bu, çoğu zaman farkında olmadan yapılan bir “duygusal savunma” biçimidir. Ancak bu davranış biçimi zamanla ilişkilerde görünmeyen bir duvar örer. Psikolojide bu tutuma pasif agresif davranış denir (Larsen & Buss, 2018). Yani duyguları doğrudan ifade etmek yerine, dolaylı yollarla öfke, kırgınlık ya da kızgınlık göstermek. Günümüzde ilişkilerde en sık rastlanan fakat en az fark edilen ilişkilerde manipülasyon türlerinden biridir.
Pasif Agresif Davranış Nedir?
Pasif agresiflik, bireyin öfke veya memnuniyetsizliğini doğrudan ifade etmek yerine dolaylı yollarla dışa vurmasıdır (APA, 2023). Bu davranış biçiminde kişi genellikle “sorun yok” der ama yüz ifadesi, sessizliği veya geciktirmeleri farklı bir mesaj verir.
Örneğin bir eş, akşam planına geç kalınca diğeri “Sorun değil.” der; ancak tüm akşam soğuk davranır.
Ya da bir çalışan, eleştirildikten sonra patronunun isteğini “unutur.”
Bu, sözsüz bir cezalandırmadır — görünmeyen bir sessiz manipülasyon biçimidir.
Bu Davranışın Altında Ne Yatar?
Pasif agresif davranışın temelinde çoğu zaman duygusal bastırma ve çatışma korkusu vardır. Kişi, öfkesini ya da kırgınlığını doğrudan ifade ederse reddedileceğinden, anlaşılmayacağından ya da çatışmanın büyüyeceğinden korkar. Bunun yerine, öfkesini dolaylı yollarla gösterir (Thomas, 2020).
Bazı bireyler, çocukluk döneminde duygularını ifade etmeye çalıştığında cezalandırılmış veya görmezden gelinmiş olabilir. Bu durum, yetişkinlikte duyguları açıkça söylemek yerine dolaylı biçimlerde iletmeye yol açar (Linehan, 1993).
İlişkilerde Sessiz Manipülasyonun Şekilleri
Pasif agresif davranışlar farklı biçimlerde ortaya çıkabilir:
1. Sessiz Kalmak (Silent Treatment)
Kişinin, karşısındakini cezalandırmak amacıyla iletişimi kesmesi.
Örnek: “Bir süre konuşmazsam anlar.” düşüncesiyle günlerce susmak.
2. İroni ve Alay
Duyguları doğrudan ifade etmek yerine alaycı ifadeler kullanmak.
Örnek: “Tabii, sen zaten her zaman haklısındır.” gibi cümlelerle öfkeyi gizlemek.
3. Geciktirme ve İhmalkârlık
İstenen bir şeyi kasıtlı olarak geciktirerek tepki göstermek.
Örnek: Partnerin ricâ ettiği bir işi “unutmak” veya ertelemek.
4. Küçümseme veya İma
Açıkça söylemeden, ima yoluyla rahatsızlık bildirmek.
Örnek: “Ne güzel, sonunda aklına geldim.” gibi sitemkâr ifadeler.
Bu davranışlar kısa vadede kişiye “kontrol hissi” verebilir; ancak uzun vadede ilişkide güveni, duygusal açıklığı ve samimiyeti zedeler (Wetzler, 2018).
Pasif Agresifliğin Psikolojik Etkileri
Sürekli sessiz manipülasyona maruz kalan kişi zamanla kendini değersiz, kafası karışmış veya suçlu hisseder. Bu durum, özellikle gaslighting (gerçeklik çarpıtma) ile birleştiğinde bireyin özsaygısını ciddi şekilde zedeler.
Pasif agresif tutumlar, ilişkilerde “duygusal uzaklık” yaratır; taraflar birbirinden duygusal olarak kopar ama bunu dile getiremez (Larsen & Buss, 2018).
Araştırmalar, bu tür davranışların uzun vadede anksiyete, düşük özsaygı ve ilişki doyumunun azalmasıyla ilişkili olduğunu göstermektedir (Richardson vd., 2021).
Döngüyü Kırmak Mümkün mü?
Evet. Pasif agresif davranışlar öğrenilmiş tepkilerdir; dolayısıyla farkındalıkla değiştirilebilir.
İlk adım, öfkeyi ya da kırgınlığı bastırmadan açık iletişimle ifade etmeyi öğrenmektir.
Bunun için birkaç öneri:
• Duygularınızı bastırmak yerine “Ben” diliyle ifade edin.
Örneğin: “Seninle konuşmadığımda kendimi dışlanmış hissediyorum.”
• Sessiz kalmak yerine zaman isteyin.
“Şu anda çok doluyum, sakinleşince konuşmak istiyorum.”
• Karşınızdakini cezalandırmak yerine sınır koymayı öğrenin.
Empati ve açık iletişim, pasif agresif döngüyü kırmanın en etkili yollarıdır (Linehan, 1993).
Pasif agresif davranış, çoğu zaman çatışmadan kaçmanın bir yolu gibi görünür; ama aslında ilişkilerde duygusal mesafe ve güvensizlik yaratır.
Gerçek güç, duygularını bastırmadan, saldırmadan, açık ve dürüstçe ifade edebilmektir.
Sessizlik bir süreliğine rahatlatabilir; fakat uzun vadede duygusal bağları sessizce eritir.
Sağlıklı ilişkiler, sessizlikle değil, açıklıkla iyileşir.
Kaynakça
• American Psychological Association. (2023). Passive-aggressive behavior. APA Dictionary of Psychology.
• Larsen, R. J., & Buss, D. M. (2018). Personality psychology: Domains of knowledge about human nature (6th ed.).
• Linehan, M. M. (1993). Cognitive-behavioral treatment of borderline personality disorder.
• Richardson, D. R., Hammock, G. S., Smith, S. M., Gardner, W. L., & Signo, M. (2021). Passive aggression in relationships: Emotional regulation, communication, and relational satisfaction. Journal of Social and Personal Relationships, 38(4), 1002–1020.
• Thomas, K. M. (2020). The psychology of conflict avoidance. Personality and Social Psychology Review, 24(2), 117–135.
• Wetzler, S. (2018). Living with the passive-aggressive personality.
