Çağımızın en büyük problemlerinden biri hareketsizliktir. Uzun saatler boyunca masa başında oturmak ve günlük fiziksel aktivitenin yetersiz olması, yalnızca bedenimizi değil, aynı zamanda beynimizi de yavaşlatır. Oysa beynimizin en çok ihtiyaç duyduğu şeylerden biri hareket etmektir. Bilim insanları, beynin temel işlevlerinin hareketle doğrudan ilişkili olduğunu vurgulamaktadır (Bulgay, Çetin & Ergün, 2020).
Hareket, beyin için adeta bir alarm sistemidir. Vücut hareket etmeye başladığında, beyin “tehlike var mı?” sorusunu sorar ve sinyalleri hızla işlemeye başlar. Bu süreçte dikkat artar, konsantrasyon güçlenir, kaslar uyarılır ve tıpkı bir savaş halindeymişiz gibi tüm sistemler aktive olur. Böylece fiziksel aktivite, beynin kendini toparlamasına ve daha yüksek bilinç seviyesine ulaşmasına olanak sağlar.
Üstelik sadece basit egzersizlerle bile beynimizin kimyasal yapısını değiştirmek mümkündür. Egzersiz sırasında vücudumuz, mutluluk hormonları olarak bilinen dopamin, serotonin ve endorfin salgılar. Bu kimyasallar yalnızca ruh halimizi iyileştirmekle kalmaz, aynı zamanda öğrenme ve hafızayı da güçlendirir (Canan, 2023). Araştırmalar, düzenli egzersizin öğrenme kapasitesini artırdığını, yeni nöron oluşumunu desteklediğini ve depresyon gibi ruh sağlığı sorunlarının etkilerini azalttığını ortaya koymuştur (Bulgay ve ark., 2020).
Beyin, öğrenmeyle gelişen bir organdır. Etkili öğrenme için uygun koşullar gereklidir ve egzersiz bu koşullardan biridir. Egzersiz sırasında salgılanan BDNF (Beyin Türevi Nörotrofik Faktör) proteini, yeni sinir hücrelerinin oluşumunu destekler. Bu durum, hareket etmenin kelimenin tam anlamıyla beynimizi büyüttüğünü gösterir. Böylece hafıza, dikkat ve karar verme becerilerimiz egzersizle daha da keskinleşir (Bulgay ve ark., 2020).
Egzersiz, yalnızca fiziksel değil bilişsel bir etkinliktir. Spor yaparken bedenimizi ve zihnimizi uyum hâlinde çalıştırırız. Örneğin koşarken nefes kontrolü yapar, çevremize dikkat eder ve hedefimize odaklanırız. Bu süreçler beynin farklı bölgelerini harekete geçirir. Yani hareket, tek bir kas grubunu değil, beynin tamamını aktif hâle getirir.
Haftada 3-4 kez, 30 dakika süren orta şiddetli egzersiz bile önemli faydalar sağlar. Egzersizin yalnızca kilo verme veya kas yapma aracı olmadığını fark ettiğimizde, zihinsel faydalarından da yararlanmaya başlarız. Böylece modumuz yükselir, odaklanmamız artar, kaygı düzeyimiz azalır, uyku kalitemiz iyileşir ve öğrenme ile planlama becerilerimiz gelişir.
Tüm bu faydaların yanı sıra, egzersizle yükselen serotonin ve dopamin sayesinde oluşan “mutluluk kokteyli” içsel tatmin duygusunu artırır. Bu his, hem kendimizi daha başarılı hissetmemize hem de yaşamdan daha çok keyif almamıza olanak tanır (Canan, 2023).
Peki neden hareketsiz kaldıkça zihinsel yorgunluk artar? Çünkü insan bedeni ve zihni harekete programlanmıştır. Uzun süre hareketsiz kalmak sadece kaslarımızı değil, beynimizi de tembelleştirir. Bu durum bilişsel kapanmaya neden olur; üretkenlik düşer, motivasyon azalır.
Sporun sadece bedeni değil ruhu da iyileştirdiği bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Spor, bedeni meşgul ederek zihni günlük hayatın stresinden uzaklaştırır. Eski Fransızcada “desporter” kelimesinden türeyen spor kavramı, zihni dinlendirme ve yenileme amacı taşır. Günümüz insanının ihtiyacı da tam olarak budur.
Mustafa Kemal Atatürk, sporun zihinsel ve ahlaki gelişim üzerindeki etkisini şöyle ifade etmiştir (Aslan, 2020, s. 176):
“Spor yalnız beden kabiliyetinin bir üstünlüğü sayılamaz; idrak ve ahlak da bu işe yardım eder.
Zeka ve kavrayışı kısa olan kuvvetliler, zeka ve kavrayışı yerinde olan az kuvvetlilerle başa çıkamazlar.
Ben sporcunun zeki, çevik, aynı zamanda ahlaklısını severim.”
İster amatör ister profesyonel olsun, spor kişinin eksikliklerini fark etmesini sağlar, bunları geliştirir ve tamamlar. Karakteri şekillendirir, iç disiplini oluşturur. Bedenle yapılan mücadeleler, aslında içsel bir dönüşüm sürecidir.
Sonuç olarak; “Nerede hareket, orada bereket” sözü sadece bir atasözü değil, bilimsel bir gerçekliktir. Beynimizin temel ihtiyaçlarından biri olan fiziksel aktivite, bizi sağlıklı, üretken, mutlu ve başarılı bireyler yapar. Hayat durağanlaştığında, enerji ve motivasyon düştüğünde, birkaç adım atmak bile bu döngüyü kırmak için yeterlidir.
Eğer bugün zihnini toparlamakta zorlanıyorsan, telefonunu değil, spor ayakkabılarını al ve kısa bir yürüyüşe çık. Belki de zihnine atacağın en büyük adım budur.
