Empati, insan ilişkilerinin en temel yapı taşlarından biridir. Başkalarının duygularını anlama ve onlarla duygusal olarak rezonansa girme kapasitesi, toplumsal dayanışmanın ve psikolojik sağlığın merkezinde yer alır.
Ancak son yıllarda psikoloji literatüründe empati, yalnızca bir erdem değil, aynı zamanda bir yük olarak da tartışılmaya başlanmıştır. Özellikle bakım veren mesleklerde, terapi süreçlerinde ve duygusal açıdan yoğun ilişkilerde “aşırı empati” ya da “empati yorgunluğu” (compassion fatigue) giderek daha fazla incelenen bir olgudur (Figley, 1995).
Empati, eğer sınırları belirsiz hâle gelirse, bireyin ruhsal kaynaklarını tüketen bir faktöre dönüşebilir.
Empati Nedir? Bilişsel ve Duygusal Boyutlar
Empati temel olarak iki bileşenden oluşur: bilişsel ve duygusal. Bilişsel empati, başkasının duygularını ve bakış açısını anlamayı; duygusal empati ise bu duygulara içsel olarak eşlik etmeyi ifade eder (Davis, 1983).
Sağlıklı empati, bu iki bileşenin dengesiyle mümkündür. Ancak duygusal empati baskın hâle geldiğinde birey, başkalarının acılarını kendi duygusal sınırlarıyla ayırt edemez.
Nöropsikolojik olarak, empati süreçlerinde ayna nöron sistemi, ön singulat korteks (ACC) ve insula gibi bölgelerin aktif olduğu gösterilmiştir (Decety & Jackson, 2004).
Bu sistemler, başkasının acısını algıladığımızda kendi beynimizin benzer bölgelerini harekete geçirir.
Bu nedenle empati yalnızca psikolojik değil, aynı zamanda bedensel bir deneyimdir.
Ancak bu mekanizma uzun süre uyarıldığında bireyde yorgunluk, tükenmişlik ve duygusal geri çekilme ortaya çıkabilir.
Empati Yorgunluğu (Compassion Fatigue)
“Empati yorgunluğu” kavramı ilk kez Charles Figley (1995) tarafından ortaya atılmıştır.
Figley’e göre başkalarının travmatik deneyimlerine sürekli maruz kalmak, bireyin duygusal kapasitesini aşındırır.
Özellikle terapistler, sağlık çalışanları ve psikoloji öğrencileri, başkalarının acılarına sürekli tanık oldukları için yüksek risk altındadır.
Empati yorgunluğu, sıklıkla tükenmişlik (burnout) ile karıştırılsa da aralarında fark vardır:
Tükenmişlik genellikle işle ilgili genel stres kaynaklarından doğarken, empati yorgunluğu doğrudan başkasının acısına aşırı duygusal katılım sonucu ortaya çıkar (Figley, 2002).
Belirtileri arasında;
-
duygusal donukluk,
-
uykusuzluk,
-
umutsuzluk,
-
irritabilite
ve yardım etmeye karşı isteksizlik yer alır.
Aşırı Empatinin Psikolojik Sonuçları
Aşırı empati, özellikle sınır koyma becerisi zayıf bireylerde ciddi duygusal zorlanmalara yol açabilir. Neff (2003), öz-şefkatin empati kadar önemli olduğunu vurgular; kişi yalnızca başkalarına değil, kendine de anlayış gösterebilmelidir.
Aksi halde birey, sürekli başkalarının duygularını düzenleme çabası içinde kendi duygusal dengesini kaybeder.
Aşırı empatik bireylerde sıklıkla görülen bir diğer durum da duygusal geçişkenlik (emotional contagion)’dur. Hatfield ve arkadaşları (1994), duyguların bulaşıcı olduğunu belirtir — bir kişinin duygusal hâli farkında olmadan diğerine geçebilir.
Bu nedenle empatik bireyler sürekli duygusal stres yüküne maruz kalabilirler.
Uzun vadede bu durum; depresyon, anksiyete ve travma sonrası stres belirtilerine yol açabilir (Klimecki & Singer, 2012).
Empatiyi Sağlıklı Kılmak: Denge ve Sınırlar
Empati yorgunluğunun önlenmesi için temel yaklaşım, empatiyi öz-şefkat ve duygusal sınır koyma becerileriyle dengelemektir.
Kristin Neff (2003) tarafından tanımlanan öz-şefkat, bireyin kendine anlayış, farkındalık ve nezaketle yaklaşması anlamına gelir.
Öz-şefkat düzeyi yüksek bireylerin empati yorgunluğu yaşama olasılığı daha düşüktür.
Ayrıca farkındalık temelli yaklaşımlar (mindfulness), empatik bireylerin duygusal aşırı yüklenmeyi fark etmelerine ve duygusal dengeyi yeniden kurmalarına yardımcı olur (Kabat-Zinn, 2013).
Terapötik süreçlerde ise süpervizyon, duygusal boşaltım ve kişisel sınır farkındalığı gibi teknikler, empati yorgunluğunu azaltmada etkili araçlardır.
Sonuç
Empati, insan ilişkilerinde köprü kuran en değerli becerilerden biridir.
Ancak sınırları belirsizleştiğinde, kişiyi başkalarının acısında boğulmaya itebilir.
Modern dünyada, özellikle psikoloji ve sağlık alanlarında çalışan bireyler için empati yalnızca bir erdem değil, aynı zamanda yönetilmesi gereken bir sorumluluktur.
Aşırı empati, iyi niyetli bir farkındalığın yıkıcı bir yük hâline gelmesine neden olabilir.
Bu nedenle başkalarını anlamak kadar kendini koruyabilmek de psikolojik olgunluğun bir göstergesidir.
Kaynakça
-
Davis, M. H. (1983). Measuring individual differences in empathy: Evidence for a multidimensional approach. Journal of Personality and Social Psychology, 44(1), 113–126.
-
Decety, J., & Jackson, P. L. (2004). The functional architecture of human empathy. Behavioral and Cognitive Neuroscience Reviews, 3(2), 71–100.
-
Figley, C. R. (1995). Compassion fatigue: Coping with secondary traumatic stress disorder in those who treat the traumatized. Brunner/Mazel.
-
Figley, C. R. (2002). Compassion fatigue: Psychotherapists’ chronic lack of self care. Journal of Clinical Psychology, 58(11), 1433–1441.
-
Hatfield, E., Cacioppo, J. T., & Rapson, R. L. (1994). Emotional contagion. Cambridge University Press.
-
Kabat-Zinn, J. (2013). Full catastrophe living. Bantam Books.
-
Klimecki, O. M., & Singer, T. (2012). Empathic distress fatigue rather than compassion fatigue? Pathological Altruism, 368–383.
-
Neff, K. D. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85–101.
