Ergen ve Ergenlik Kavramı
“Ergen sözcüğü Batı literatüründeki ‘adolescent’ [kelimesinin] karşılığı olarak kullanılmıştır. Latincede büyümek, olgunlaşmak anlamında kullanılan ‘adolescere’ fiilinin kökünden gelmekte olan bu sözcük, yapısı gereği bir durumu değil, bir süreci belirtmektedir; günümüzde, bireyde gözlenebilen hızlı ve sürekli bir gelişme evresi olarak da tanımlanabilmektedir.
Literatürde ergenlik ile ilgili farklı kriterleri göz önüne alarak yapılan tanımlara rastlanmaktadır. Örneğin Lindgren ve Byrne, iki dönem arasını dikkate alarak ergenliği çocukluk ve yetişkinlik arasındaki gelişim dönemi ya da aşaması; Erikson, değişik toplum ve kültürlerde herkesin farklı bir biçimde gelişim gösterdiği bir süreç; Adams ise çocuğun ailesinin gözetim ve korumasının güvenliğine daha az gereksinim duymaya başladığı, fizyolojik ve hormonal gelişimin yetişkin düzeyine yaklaştığı ve fizyolojik olgunluğun çocuğu toplumda sorumluluk yüklenme yönünde zorladığı bir dönem olarak tanımlamaktadırlar.
Sosyalleşme Süreci ve Ergen
Sosyalleşme, bir sosyal olgu olarak bireyin doğuştan itibaren toplumun üyeliğini kazanmasında belli aşamalardan geçerek kendinden beklenen uygun rol ve ilgili normlardan haberdar olmasıdır (Aksüt ve Batur 2007).
Ergen, sosyalleşmesini henüz tamamlamamış bir bireydir. Ergen, çocuk değildir ama henüz olgun ya da yetişkin bir birey de değildir. Bu bakımdan ergen çocukluk ve olgunluk arasında geçiş yaşamakta olan kişi olarak kabul edilir. Ergenlik dönemindeki gençler bir taraftan kendilerini yetişkin sayarak tutum ve davranışlarını çevrelerindeki büyüklere göre ayarlarken diğer taraftan çocukluklarına devam ederler (Öztürk 2007).
Ergenlikte Uyum ve Uyumsuzluk Davranışı
Özgür bir aile ortamında, kendilerine deneyim fırsatı tanınan, yeterince sevgi ve güven duygusu içinde büyüyen çocukların ergenlik döneminde başarılı olmaları için gerekli ortam hazırlanmış demektir. Bu nedenle anne ve babaların öncelikle çocuklarını tanımaları, onların ilgi ve yeteneklerini bilmeleri, onları özerk (otonom) kılmak üzere fırsat hazırlamaları, nihayet onların sorunlarına arkadaşça kuracakları diyalog yardımıyla eğilmeleri, ergenlik döneminin kolayca aşılmasında yardımcı olacak etkenlerdir.
Gelişme dönemlerinin getirdiği doğal zorluklara, yakın çevrenin olumsuz etkileri katıldığında, çocukta olumsuz tepki olarak çoğunlukla duygusal düzeyde bozukluklar görülebilir. Bu olumsuz tepkilere ise uyum davranışı ve ‘uyum ve davranış bozuklukları’ denir. Yavuzer, bunun sonucunda çocuğun güvensiz, karmaşık duygu, düşünce ve çelişkiler içine gireceğini ve kimsenin kendisini sevmediği, istemediği kuşkusuna kapılacağını belirtir. Çocuk, büyüklerin ilgisini çekmek için gereksiz davranışlara yönelebilir ve bir müddet sonra bu davranışlar çocuğun çevreye uyumunu bozabilir.
Bu tür bozuklukların başında sürekli hırçınlık, sinirlilik, geçimsizlik, yalancılık, kavgacılık, söz dinlememe, kaygı ve korku hali gelir. Yaş büyüdükçe bu tür davranışlar çevreye ve topluma uyum bozukluğu şekline dönüşebilir; evden, okuldan kaçma, hırsızlık, yangın çıkarma, sürekli baş kaldırma, tüm kuralları çiğneme ve saldırganlık gibi davranışlar görülebilir.
Sosyalleşme Sürecini Etkileyen Etmenler
Aile
Anne, baba ve çocuklardan oluşan çekirdek aile ile anne ve babası boşanmış ya da anne veya babası vefat etmiş parçalanmış bir ailede yetişen çocukların sosyalleşmesi aynı değildir. Her anne ve babanın amacı mutlu, başarılı ve sağlıklı çocuklar yetiştirmektir. Çekirdek aile tipinde çocuk anne ve babası yanında sosyalleşirken, parçalanmış aile tipinde çocuk annesi veya babasıyla ya da akrabalarının yanında sosyalleşmektedir (Yavuzer 2005; Yavuzer 2013).
Okul
Geçmişte okul sadece öğretmenler aracılığıyla bilgi veren bir eğitim kurumu iken günümüzde modern teknoloji okul ve öğretmenin rolünü ve önemini daha da arttırmıştır. Öğretmen artık sadece bilgi aktaran biri olmaktan çıkmış; öğrencilerine modern teknoloji ve yayın araçlarının türlerini tanıtan, öğrenimin stratejisini gösteren, tıpkı anne ve babası gibi çocuğun psikolojik ve toplumsal görünümüyle ilgilenen ve çocuğun sosyalleşme sürecine katkıda bulunan kişidir (Kulaksızoğlu 2014; Steinberg 2013; Yavuzer 2005; Yavuzer 2013).
Toplumsal Gruplar
Belirli bir yaştan itibaren çocuklar, kendi dünyalarına ait bir takım problemleri konuşmak ve paylaşmak için ailesinden çok akran gruplarına ihtiyaç duyarlar (Avcı 2006; Okumuş 2014; Steinberg 2013). Çevik ve Atıcı (2008)’nın Adana’da 532 lise son sınıf öğrencisiyle yaptığı çalışmada, ailelerin ergenin arkadaşlık ilişkilerine müdahale etme sıklığının %43 olduğu belirlenmiştir. Müdahale eden aile bireyinin en çok anne olduğu, bunu sırasıyla baba, bütün aile ve kardeş seçeneğinin izlediği saptanmıştır.
Kitle İletişim Araçları
Güllü ve ark. (2012) 12–18 yaş arasındaki 10.800 gençle yaptığı araştırmada %92’sinin evinde internet erişimi olduğunu, bu ergenlerin çoğunun zamanının büyük bir kısmını sanal sohbet ortamında tanıştığı kişilerle mesajlaşarak, sitelerde dolaşarak, oyun oynayarak geçirdiğini göstermiştir. Yalnızca %1’inin araştırma ve ders için interneti kullandığı; yoğun internet ve bilgisayar oyunu kullanımının gençlerde sosyal gelişimi gerilettiği, öz güveni düşürdüğü, sosyal kaygı düzeylerini ve saldırganlık davranışlarını artırdığı belirlenmiştir.
Kaynakça
ADAMS, James F., Ergenliği Anlamak, (Y.H.: Bekir Onur), İmge Kitabevi, Ankara, 1995, s. 75 içinde: Gallatin, Judith, Ergenlik Kuramları, (Çev.: Nermin Çelen)
Aksüt M, Batur Z (2007) İnternet perspektifinde ergenlerin sosyalleşme ve iletişim kurma süreci. Akademik Bilişim Konferans Bildirisi, Kütahya, Yenidoğan Cilt ve Kırtasiye Mal. Tic. Ltd. Şti., s. 39–43.
Avcı M. Ergenlikte toplumsal uyum sorunları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2006;7(1):39–64.
Güllü M, Arslan C, Dündar A, Murathan F. İlköğretim öğrencilerinin bilgisayar oyun bağımlılıklarının incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012;5(9):89–10.
Kulaksızoğlu A (2014) Ergenlikte Sosyalleşme ve Ahlak Gelişimi: Ergenlik Psikolojisi. 16. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
LINDGREN, Henry C. – BYRNE, Donn, Psychology: Human Behavior, John Wiley & Sons, Inc., New York, 1961, s. 53.
Öztürk D (2007) Bilgisayar Oyunlarının Çocukların Bilişsel ve Duyuşsal Gelişimleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Yavuzer H (2013) Ergenlik Dönemi: Çocuk Psikolojisi. 36. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Yavuzer H (2005) Gençleri Anlamak. 2. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
YAVUZER, Haluk, Çocuk Psikolojisi, Remzi Kitabevi, 16. Basım, İstanbul, 1998, s. 277, 241, 293–294.
YAVUZER, Çocuk ve Suç, s. 183.
