Psikolojik sağlamlık, son zamanlarda dikkat çeken bir kavram olmuştur. Bireyin karşılaştığı problemlerle ve zor durumlarla uyumlu bir şekilde baş etme becerisini temel alır. Bu sebeple birçok alanda kendini göstermektedir (Öz ve Yılmaz, 2009). Psikolojik sağlamlık, sürekli iyilik halinde bulunmak veya sürekli iyi olmak demek değildir. Zorluklarla karşılaşsak bile bu zorluklarla başa çıkabilecek becerilere sahip olabilmektir.
Hayat zıtlıklardan oluşur: güzel-çirkin, iyi-kötü, doğru-yanlış, kolay-zor… Bu zıtlıklar sebebiyle de psikolojik sağlamlık, her iki tarafta da aktif bir şekilde ilerlemeyi içerir. İnsan sosyal bir varlıktır. Bu nedenle diğer insanlarla, canlılarla ve nesnelerle ilişki kurarız. Bu ilişkilerin temelinde ise kendimizle kurduğumuz bağ yatar. Psikolojik sağlamlık, bu bağı güçlendirerek hayatın her alanında bulunan zıtlıklarda var olabilmeyi hedefler.
Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT) Nedir?
Kabul ve Kararlılık Terapisi, bilişsel davranışçı terapiler alanında kendine üçüncü dalgada yer edinmiştir. Asıl adıyla Acceptance and Commitment Therapy olan bu yaklaşım, ACT olarak kısaltılmıştır. ACT ((e-a)kt) olarak okunan bu kısaltma, İngilizcede “harekete geçmek” anlamını taşır. Mindfulness temelli olan bu teknik, şefkatli bir yaklaşımla düşünceleri yeniden çerçeveleme üzerine ilerler. Bireyin psikolojik sağlamlığını artırarak düşüncelerini, yani hayata bakış açısını ve bu doğrultuda davranışlarını düzenlemek temel amacıdır (Yavuz, 2018). Bu amaçla birlikte, hayatımızda zorluk yaratan duyguları ve düşünceleri kabul ederek, kararlı adımlarla bizim için anlamlı olan özneler doğrultusunda ilerleme becerisi çalışılmaktadır. Böylece hayatımızı daha dolu dolu ve istediğimiz şekilde yönlendirmek hedeflenir (Harris, 2017 akt. Yavuz, 2018).
Kabul ve Kararlılık Terapisi’nin Temel Becerileri
Başlıkta da belirtildiği üzere, Kabul ve Kararlılık Terapisi’nin temel amacı psikolojik sağlamlığı artırmaktır. Bu doğrultuda, günlük hayatta kullanılabilecek altı temel beceri geliştirilmiştir: kabul, anda olma, ayrışma, bağlamsal benlik, değerler ve değer odaklı eylemler (Dursun ve Akkaya, 2022). Bu beceriler ayrı ayrı ele alınabilir, ancak hayatın her anında tıpkı matruşka gibi iç içe geçmiş bir halde bulunabilmektedir.
- Kabul: Zorlayıcı duyguların ve düşüncelerin varlığını fark etmek ve onlardan kurtulmaya çalışmak yerine, olduğu gibi var olmalarına izin vermeyi içerir.
- Anda Olma: Geçmişe ya da geleceğe yönelik yorucu strese sokan duyguların ve düşüncelerin varlığıyla birlikte şu ana odaklanmayı ve zihnimize “Şu andasın, iyisin, sakin olabilirsin” mesajı vermeyi amaçlar.
- Ayrışma: Zorlayıcı düşünceleri içselleştirmemek üzerine ilerler. Zihnimiz sürekli çalışan bir makine gibidir ve düzenli olarak düşünce üretir. Bu düşüncelerin kaynağı zihnimiz olsa da, onların bizden bağımsız bir şekilde geldiğini fark ederek, sanki bir garda mola veren bir yolcu gibi gitmelerine izin vermeyi hedefler.
- Bağlamsal Benlik: Duygularımıza, düşüncelerimize, kendimize ve hayatımıza daha geniş bir açıdan bakmayı hedefler. Bazen o rahatsız edici hisler ve düşünceler o kadar yoğundur ki, sanki her şey kontrolümüzden çıkıyormuş gibi hissettirebilir. Bu doğrultuda, onların bizde, vücudumuzda oluşturduğu hissi fark ederek, onların bize ait birer parça olduğunu gözlemler ve parmağımızı istediğimiz zaman oynatabilmemiz gibi, onların da kontrolünün bizde olduğunu hatırlamayı içerir.
- Değerler: Değerlerimiz, hayatımızı şekillendirir. Bu hayatta neye önem veriyoruz, hayatımızı hangi bakış açısıyla yönlendirmek istiyoruz, bunu gözlemlemeyi içerir. Atacağımız adımlarda, vereceğimiz kararlarda bize bir rehber gibi yol gösterir.
- Değer Odaklı Eylemler: Kabul ve Kararlılık Terapisi’nin “kararlılık” kısmını temel alır. Bu hayatta bizim için önemli olan şeyler, yani değerlerimiz doğrultusunda atacağımız adımları, yolumuzu şekillendirmeyi hedefler ve bu yolda kararlı adımlarla yürümeyi içerir.
Mindfulness ve Şefkatli Yaklaşım
Yazının başında da belirtildiği üzere, Kabul ve Kararlılık Terapisi, mindfulness temelli bir tekniktir. Yani bütün bu basamakların temelinde kendimizle bağ kurmak yatar. Bazen başkalarına gösterdiğimiz şefkati kendimize gösteremeyebiliriz. Bu sebeple, bütün bu beceriler kendimize de o şefkati gösterebilmeyi hedefler.
Sonuç: Yeni Bir Bakış Açısıyla Hayat
Sonuç olarak, Kabul ve Kararlılık Terapisi, duygularımızla ve düşüncelerimizle, bu doğrultuda hayatla yeni bir ilişki kurmak üzerine ilerler. Aynı ölçüde psikolojik sağlamlığımızı artırarak zorlu olaylarla ve problemlerle başa çıkma becerimizi geliştirmeyi hedefler. Hayatımızın her alanında kullanabileceğimiz temel becerilerle, başkalarına, kendimize ve hayata karşı yeni bir bakış açısı kazandırır. Psikolojik sağlamlık, hayatın her alanında var olan beceri basamaklarıyla kendimize yardımcı olmayı içerir. Zaman zaman zorluklarla başa çıkamayacağımızı hissetsek de, unutmamak gerekir ki psikolojik sağlamlığın temel amacı, bu dönemlerde bile kendimize şefkatle, anlayışla yaklaşabilmektir.
Kaynakça
- Dursun, P., & Akkaya, B. (2022). Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT) ve Psikolojik Sağlamlık. Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 42(1), 45-67.
- Harris, R. (2017). ACT Made Simple: An Easy-to-Read Primer on Acceptance and Commitment Therapy. New Harbinger Publications.
- Öz, F., & Yılmaz, E. B. (2009). Psikolojik Sağlamlık ve Başa Çıkma Stratejileri. Türk Psikoloji Yazıları, 12(24), 1-12.
- Yavuz, K. F. (2018). Kabul ve Kararlılık Terapisi: Teori ve Uygulama. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 10(3), 287-301.
