Modern toplumda beden yalnızca biyolojik bir yapı değil; aynı zamanda kimlik, yeterlilik ve öz değer algısının bir parçası hâline gelmiştir. Bedenimize nasıl baktığımız, kendimizi ne kadar değerli gördüğümüzü ve dünyayla ilişkimizi etkiler.
Bu noktada öz şefkat (self-compassion), bireyin kendine yönelik anlayışlı ve kabul edici bir tutum geliştirmesini sağlayan önemli bir kavramdır. Egzersiz ise yalnızca fiziksel bir etkinlik değil, bireyin bedenine gösterdiği ilgi ve özenin davranışsal bir yansımasıdır (Magnus, Kowalski, & McHugh, 2010).
Egzersiz ve öz şefkat, birbirini tamamlayan iki süreçtir: biri bedensel, diğeri duygusal düzeyde “kendine değer verme” pratiğidir.
2. Öz Şefkatin Beden Algısındaki Rolü
Beden algısı, bireyin fiziksel görünümüne ve bedensel deneyimlerine ilişkin değerlendirmelerini kapsar. Öz şefkati yüksek bireyler, bedenlerini daha olumlu değerlendirmekte ve olumsuz beden algısına karşı daha dirençli olmaktadır.
Öz şefkatin “farkındalık (mindfulness)” bileşeni, kişinin beden duyumlarını yargılamadan gözlemlemesini sağlar (Neff & Dahm, 2015). Bu sayede kişi bedenini bir “sorun” değil, “deneyimleyen bir bütün” olarak görür.
Türk literatüründe yapılan çalışmalar da bu ilişkiyi desteklemektedir. Dönmez ve Çelikkaleli (2021), “Beden Öz-Şefkat Ölçeği”nin Türkçeye uyarlamasını yaparak bedenle barışıklığın, öz şefkat düzeyiyle ilişkili olduğunu göstermiştir.
Benzer biçimde Yılmaz, Kara ve Selvi (2023), aktif spor yapan üniversite öğrencilerinde sporcu öz şefkati yükseldikçe sporda tükenmişliğin azaldığını bulmuştur. Bu sonuçlar, öz şefkatin beden algısını düzenleyici gücüne işaret etmektedir.
3. Egzersizin Öz Şefkat Üzerindeki Etkileri
Egzersiz, yalnızca fiziksel sağlık değil; psikolojik denge ve öz farkındalık açısından da temel bir işleve sahiptir. Düzenli fiziksel aktivite yapan bireylerde stresin azaldığı, benlik saygısının ve yaşam doyumunun arttığı bilinmektedir (Allen & Leary, 2010).
Araştırmalar göstermektedir ki:
• Öz şefkati yüksek bireyler egzersizi “bedenimi değiştirmeliyim” değil, “bedenime iyi bakmak istiyorum” anlayışıyla yaparlar (Magnus et al., 2010).
• Öz şefkat, kişinin egzersiz motivasyonunu dışsal değil içsel hâle getirir (Cox, Ullrich-French, Cole, & D’Hondt-Taylor, 2019).
• Türk örneklemlerinde yapılan çalışmalarda da, öz şefkatin spora katılımı ve psikolojik iyi oluşu desteklediği bulunmuştur (Özmaden & Sevilmiş, 2023).
Bu bulgular, egzersizin öz şefkatli bir öz bakım biçimi olarak işlev görebileceğini göstermektedir.
4. Kendine Değer Vermenin Davranışsal Yüzü
Kendine değer vermek, yalnızca bilişsel farkındalıkla sınırlı değildir; davranışsal bir süreçtir. Öz şefkatli bireyler, kendine zarar veren tutumları azaltır ve sağlıklı alışkanlıklar geliştirir.
Bu alışkanlıklardan biri de egzersizdir. Kişi bedeniyle rekabet etmek yerine onun ihtiyaçlarını dinlediğinde, egzersiz bir “öz bakım ritüeli” hâline gelir.
Türkiye’de yapılan araştırmalar da bu eğilimi destekler niteliktedir. Elmas, Yüceant, Ünlü ve Bahadır (2021), üniversite öğrencilerinde fiziksel aktivite düzeyi arttıkça psikolojik iyi oluşun da yükseldiğini göstermiştir.
Bu sonuç, bedene özen göstermenin ruhsal iyilik hâline katkıda bulunduğunu, dolayısıyla öz şefkatin davranışsal yansıması olduğunu kanıtlamaktadır.
5. Egzersiz ve Öz Şefkat Arasındaki Görünür Çelişki
Yüzeyde, egzersiz ve öz şefkat birbiriyle çelişiyor gibi görünebilir. Bazı bireyler egzersizi “bedeni düzeltme” ya da “kusurları giderme” amacıyla yaptığında, bu durum öz şefkatin temel ilkeleriyle çatışabilir.
Ancak öz şefkatli bireyler, egzersizi dışsal değil içsel motivasyonla yapar. Kişi “bedenimi değiştirmek zorundayım” yerine “bedenimi güçlendirmek istiyorum” bakış açısını benimsediğinde, egzersiz bir öz şefkat pratiğine dönüşür.
Bu yaklaşım, Öz Belirleme Kuramı (Self-Determination Theory)’nın da öngördüğü biçimde, içsel motivasyonun psikolojik iyi oluşu desteklediğini gösterir (Deci & Ryan, 2000).
Sonuç olarak egzersiz, kişinin kendine nasıl yaklaştığına bağlı olarak hem öz şefkati destekleyen hem de zedeleyen bir davranış hâline gelebilir. Gerçek öz şefkat, bedeni değiştirme baskısından değil; bedenle kurulan saygılı ilişkiden doğar.
6. Sonuç
Egzersiz ve öz şefkat, bireyin kendine yönelttiği değerin farklı ama tamamlayıcı yansımalarıdır. Egzersiz, bedene duyulan özenin; öz şefkat ise bu özenin duygusal temelinin ifadesidir.
Kişi egzersizi kendine ceza değil, kendine bakım biçiminde uyguladığında:
• psikolojik denge ve yaşam doyumu artar (Allen & Leary, 2010),
• bedenle ilişkisi daha şefkatli ve sürdürülebilir hâle gelir.
Kendine değer vermek, yalnızca “kendini sevmek” değil; bedensel ve duygusal bütünlüğüyle kendini kabul etmektir. Egzersiz bu kabulün eyleme dökülmüş biçimi, öz şefkat ise onu sürdürülebilir kılan içsel farkındalıktır.
Kaynakça
Allen, A. B., & Leary, M. R. (2010). Self-compassion, stress, and coping. Social and Personality Psychology Compass, 4(2), 107–118. https://doi.org/10.1111/j.1751-9004.2009.00246.x
Cox, A. E., Ullrich-French, S., Cole, A. N., & D’Hondt-Taylor, M. (2019). The role of self-compassion in health-promoting behavior and physical health: A systematic review. Health Psychology Review, 13(1), 1–23. https://doi.org/10.1080/17437199.2018.1474087
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227–268.
Dönmez, Y., & Çelikkaleli, Ö. (2021). Beden Öz-Şefkat Ölçeği’nin Türkçeye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 45–58. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1954129
Elmas, E., Yüceant, M., Ünlü, H., & Bahadır, Z. (2021). Üniversite öğrencilerinde fiziksel aktivite düzeyleri ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişki. Nesne Dergisi, 9(21), 450–464. https://www.nesnedergisi.com/makale/pdf/1654618692.pdf
Magnus, C. M., Kowalski, K. C., & McHugh, T. L. F. (2010). The role of self-compassion in women’s self-determined motives to exercise and exercise-related outcomes. Self and Identity, 9(4), 363–382. https://doi.org/10.1080/15298860903135073
Neff, K. D., & Dahm, K. A. (2015). Self-compassion: What it is, what it does, and how it relates to mindfulness. In B. D. Ostafin, M. D. Robinson, & B. P. Meier (Eds.), Handbook of Mindfulness and Self-Regulation (pp. 121–137). Springer.
Özmaden, M., & Sevilmiş, A. E. (2023). Bireysel branş sporcularının öz şefkat düzeyleri ile psikolojik iyi oluşları arasındaki ilişki. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 177–190. https://dergipark.org.tr/en/pub/igdirsbd/issue/81977/1379246
Yılmaz, N., Kara, F. M., & Selvi, Z. E. (2023). Aktif spor yapan spor bilimleri öğrencilerinin sporda tükenmişlik ve sporcu öz-şefkat düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Spor ve Performans Araştırmaları Dergisi, 14(2), 95–107. https://www.researchgate.net/publication/374221601
