İnsan zihni sürekli olarak kendini değerlendirir: “Yeterince başarılı mıyım?”, “Diğerleri gibi zeki miyim?”, “Sevilmeye değer miyim?”. Bunları hepimiz düşünürüz. Bu soruların temelinde çoğu zaman yetersizlik hissi yatar. Bu his kişinin potansiyeline, başarılarına veya gördüğü değere rağmen kendini yetersiz ve eksik algılamasıdır. Psikolojide bu duygu özgüven sorunlarının, sosyal kaygının ve hatta bazı psikolojik bozuklukların temelinde yer alabilir. Bu yazıda yetersizlik hissinin psikolojik nedenleri ve bunların çözüm yollarından bahsedeceğiz.
Yetersizlik Duygusu Nereden Gelir?
Yetersizlik hissi genelde aniden gelişen ve pekişen bir durum değildir. Zamanla oluşur ve pekişir. Temelinde yatan bazı nedenler şunlardır:
-
Ebeveyn Tutumları
Aşırı eleştirisel, beklentisi yüksek ya da sevgisini koşullu sunan ebeveyn tutumları kişinin öz değer saygısını zedeleyebilir. “Daha iyisini yapabilirdin”, “Senin potansiyelin bu değil”, “Bir dahakine daha iyisini bekliyorum”. Bu tarz söylemler zamanla yetersizlik algısını artırarak kişinin kendini yetersiz hissetmesine neden olur. -
Toplumsal ve Kültürel Baskılar
Toplumda kusursuzluğa ve başarıya verilen önem kişilerin kendini yetersiz hissetmesine neden olabilir. Sosyal medyada sorunsuz ve “mükemmel” yaşamlar görmek kişiyi olumsuz etkileyebilir ve kıyas duygusunu artırır. -
Okul ve Akademik Yaşam
Notlarla ölçülen başarı bireyin zekasını ya da değerini tanımlamak için yetersiz bir ölçüttür. Buna rağmen toplumsal normlar ve eğitim sisteminin dayattığı başarı algısı insanları yetersizlik duygusuyla baş başa bırakıyor.
Yetersizlik Hissinin Görünmeyen Yüzleri
Yetersizlik hissi sadece “Başarısızlık korkusu” ya da “Mükemmeliyetçilik” duygusu değildir. Çoğu zaman şu şekillerde kendini gösterir:
-
Erteleme: Yeterince iyi yapılamayan görevleri erteleme davranışıdır.
-
Aşırı Çaba: Yapılacak bir iş için sürekli çabalamak ama bir türlü tatmin olamama durumudur. Kişiyi psikolojik olarak yıpratan temel durumlardan birtanesidir.
-
İlişkilerde Kaygı: Birey ilişkilerde beni terk eder mi, acaba ona yetebilir miyim korkusu yaşar. Bu yüzden sağlıklı ilişkiler kuramaz. Ayrıca bu durum kişinin özgüvenini de önemli ölçüde zedeler.
-
Kendini Sabote Etme: Başarılı olma ihtimali olan bir konuyu yapamama veya yetersiz kalma korkusu ile o işi yapmaktan vazgeçmektir.
Yetersizlik Duygusunun Psikolojik Sonuçları
Yetersizlik hissi uzun vadede ciddi psikolojik sonuçlar doğurabilir:
-
Özgüven eksikliği
-
Kronik depresyon ve mutsuzluk
-
Kaygı bozuklukları
-
Toplumsal geri çekilme
Yetersizlik Duygusuyla Başa Çıkmanın Yolları
-
Küçük başarıları görmek
-
Kendinle kıyaslamak
-
Destek almak
-
Duygularla kalabilmek
Yetersizlik hissi, insan olmanın en kırılgan yanlarından biridir. Ancak unutulmamalıdır ki bu his kişinin gerçeği değil sadece iç sesinin bir yorumu olabilir. Her insan zaman zaman eksik hisseder. Önemli olan bu hissin hayatına hükmetmesine izin vermemek ve onunla birlikte yürümeyi öğrenmektir.
