Başta deprem olmak üzere yaşadığımız travmatik deneyimler, travma sonrası büyüme üzerine bir etkisi var mıdır? Deprem, ani ve beklenmedik bir şekilde gelişen doğal afettir. Türkiye’nin deprem ülkesi olması ve yaşanan acı kayıplar, bireylerin üzerinde beklenmedik tepkilere neden olmaktadır. Yaşanılan afet ve kayıpların üzerimizde bıraktığı olumsuz etkiler ve bu etkilerle nasıl baş edebileceğimizi birlikte inceleyelim.
Travmatik Yas: Depremin Psikolojik Yükleri
Kayıp sonrası yaşanan yas süreci, insanların yaşaması gereken doğal bir süreçtir (Bildik, 2013). Kayba karşı verilen tepkiler din, kültür, örf ve adetlere göre değişse de yasa verilen ortak fiziksel, zihinsel, duygusal ve davranışsal tepkiler bulunmaktadır (Bildik, 2013; Çolak ve Hocaoğlu, 2021).
Yaşanan kaybın beklenmedik ve ani olması durumunda yas süreci olağan seyrinde ilerleyememektedir. Kişinin ani beklenmedik ölümü sonrası ortaya çıkan yas tepkileri, travmatik yas olarak adlandırılmaktadır (Işık, 2023; İkiz, 2024). Travmatik yasta kişinin dünyaya dair inanç sistemi zedelenmekte ve yasın süresi yılları almaktadır (İkiz, 2024; Yelboğa, 2023). Diğer yas türlerine kıyasla travmatik yasta kişi kendini daha fazla suçlamakta ve pişmanlık hissetmekte, ölen kişinin yaşadığı düşüncesi ve yas ile meşguliyet görülmektedir (Yelboğa, 2023). Ayrıca travmatik yas yaşayan kişilerde depresyon, anksiyete, alkol ve madde kötüye kullanımı ve travma sonrası stres bozukluğu görülme oranı yüksektir (Akcan, 2018).
Depremde yaşanan ev, iş, psikososyal destek sisteminin ve sevilen kişilerin travmatik ölümü gibi ani ve çoklu kayıplar, kişilerin travma sonrası stres bozukluğu yaşama riskini artırmaktadır. Kişilerin ölen kişiyle ilgili işlerinin yarım kalması veya vedalaşamama durumu yas sürecini uzatmaktadır (Yelboğa, 2023).
Travma Sonrası Büyüme: Yeniden Doğuşun Umudu
Kayıp yaşayan kişiler bu süreci sağlıklı bir şekilde atlatabilmesi ve dünyaya dair bozulan inanç sistemlerinin yeniden oluşabilmesi için travma sonrası büyüme kavramına ihtiyaç duymaktadırlar (Cankardaş ve Sofuoğlu, 2019). Travma sonrası büyüme, yaşanan travmatik, olumsuz yaşam olaylarından sonra kişinin hayatında olumlu değişimler yaratmaya istekli olması ve hayatını yeniden yapılandırmasıdır (Akcan, 2018; Ezerbolat ve Özpolat, 2016). Ayrıca bir değişim, bir dönüşümün sembolü olan travma sonrası büyüme, kişilerin yaşadıkları acılar var olduğu kadar bir yeniden doğuş da aslında umutlarında gizlidir.
Türkiye’de 6 Şubat depremi başta olmak üzere yaşanan depremler, yıkıcı deneyimlerin ardından bazı bireylerde travma sonrası büyüme görülebilmektedir (Duman, 2019). 6 Şubat depremi sonrası ergenlerle yapılan bir çalışmada, özellikle depremden sonra çadır ya da konteynerde barınan ergenlerin travma sonrası büyüme yaşama olasılığının daha yüksek olduğu gösterilmiştir (Katmer ve Asıcı, 2024). Ancak, yaşanan travmatik olaylar kadar, bu olaylara verilen ruhsal tepkilerin de önemli olduğu görülmektedir. Çünkü duygusal tepkiler dikkate alındığında, yaşanan kayıpların travma sonrası büyüme üzerindeki etkisi azalabilmektedir (Akcan, 2018). Bu da bize, yaşanan kadar hissedilenin de ne kadar güçlü bir belirleyici olduğunu hatırlatıyor.
Depremin Psikososyal Etkileri ve Psikososyal Destek Gerekliliği
Türkiye tarihsel süreçte birçok yıkıcı deprem yaşamıştır. Depremin getirdiği sadece fiziksel değil, psikososyal açıdan da çok fazla kayıp yaşanmaktadır. Yas yaşayan kişiler sevdiklerini, işlerini, statülerini birçok yönden kaybetmektedirler. Depremden sonra yaşanan depresyon, anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu gibi tepkiler, kişilerin travmatik yas sürecinin uzamasına neden olmaktadır (Genlik, 2012; Yelboğa, 2023). Travmatik yas tepkilerinin azalması ve yası sağlıklı bir şekilde atlatabilmeye yarayan travma sonrası büyüme, kişilerin psikososyal destek sistemini güçlendirerek ve hayata yeni bir bakış kazanması açısından önem taşımaktadır (Akcan, 2018). Kişilerin bu süreci sağlıklı atlatabilmesi için sosyal destek sisteminin olması ve travmatik yas yaşadıklarından psikolojik destek almaları gerekmektedir. Ayrıca kişilerin göç etmiş olması, deprem bölgesinin olumsuz etkilerinden uzaklaştırarak ev, iş, statü gibi kaybettiklerinin yeniden kazanılması yönünde travma sonrası büyümeye olumlu etkileri bulunmaktadır.
Travma Sonrası Büyümeyi Destekleyen Adımlar
Travma sonrası büyümeyi neler destekler?
- Kayıp yaşayan kişi duygularını bastırmadan yazılı veya sözlü olarak duygularını ifade etmeli.
- Yaşadığı kaybın hayatındaki yerini bulmalı.
- Aile, arkadaş veya komşu gibi sosyal destek ağlarına kendini kapatmamalı.
- Destek gruplarına katılmalı veya psikolojik destek almalı.
- Kayıp yaşayan kişi, kendi gibi kayıp yaşayan başka bir kişiye destek olmalı.
Unutmayın ki acılarımız paylaşarak azalmaktadır. Önemli olan kaybı bir yıkım olarak değil, dönüşümün bir parçası olarak görmektir.
Kaynakça
- Akcan, G. (2018). Travma sonrası büyüme: Bir gözden geçirme. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), 61-70.
- Bildik, T. (2013). Ölüm, kayıp, yas ve patolojik yas. Ege Tıp Dergisi, 52(4), 223-229.
- Cankardaş, S., & Sofuoğlu, Z. (2019). Deprem ya da yangın deneyimlemiş kişilerde travma sonrası stres bozukluğu belirtileri ve belirtilerin yordayıcıları. Turkish Journal of Psychiatry, 30(3), 151–156. https://doi.org/10.5080/u23613
- Çolak, G. V., & Hocaoğlu, Ç. (2021). Kayıp ve yas: Bir gözden geçirme. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi, 3(1), 56-62.
- Duman, N. (2019). Travma sonrası büyüme ve gelişim. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 4(7), 178-184.
- Ezerbolat, M., & Özpolat, A. G. Y. (2016). Travma sonrası büyüme: Travmaya iyi yanından bakmak. Kriz Dergisi, 24(1).
- Genlik, Ö. (2012). Yas süreci ve yas sürecindeki kişilerin depresyon ve anksiyete düzeylerinin incelenmesi (Master’s thesis, İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
- Katmer, A. N., & Asıcı, E. (2024). 6 Şubat Maraş depremlerinden sonra ergenlerde ruhsal belirtiler ve travma sonrası büyümenin incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 26(1), 16-32.
- İkiz, F. E. (2024). Ölüm ve yası konuşmak. Ankara: Gece Kitaplığı.
- Işık, E. İ. (2023). Travmatik yas yaşantısı olan yetişkin bireylerde psikolojik sağlamlığın travma sonrası büyüme düzeyine etkisi (Master’s thesis, İstanbul Bilgi Üniversitesi Lisansüstü Programlar Enstitüsü).
- Yelboğa, N. (2023). Kahramanmaraş depremi özelinde travmatik yas ve sosyal hizmetin yas danışmanlığı müdahalesi. Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi, 7(1), 97-121.
