Modern iş yaşamında “yoğun olmak” bir başarı göstergesi haline geldi. Her an ulaşılabilir olmak, fazladan sorumluluk üstlenmek, saat fark etmeksizin çalışmak… Sanki ancak böyle olursa değerli hissediyoruz. Oysa bu çabanın çoğu zaman görünmeyen bir bedeli var: Tükenmişlik.
İşte bu noktada devreye giren bir kavram var: Sınır koymak.
İş dünyasında sınır koymak; çalışmamak ya da işi önemsememek değil, daha sürdürülebilir, daha üretken ve daha sağlıklı bir profesyonel yaşam için gerekli olan temel bir beceridir.
İş Hayatında Sınır Koymak Ne Anlama Gelir?
İş yaşamında sınır koymak, çalışanların kendi kaynaklarını –zaman, dikkat, enerji, duygular– koruyarak görevlerini netleştirmesi, mesleki rollerini sağlıklı bir çerçevede tanımlayabilmesi demektir.
Bu;
-
İş-özel yaşam dengesini kurmak
-
Gereksiz mesaiyi reddetmek
-
Tatil zamanlarında çalışmamak
-
Dijital erişilebilirliği sınırlamak
-
Görev tanımı dışındaki yükleri taşıma zorunluluğunu sorgulamak
gibi örneklerle somutlaşır.
Sınır Koyma Konusunda Yanlış Anlaşılan Noktalar
Sınır koyan çalışanlar bazen “isteksiz”, “soğuk” ya da “ekip ruhuna aykırı” olarak algılanabilir. Ancak bu bir yanılgıdır. Çünkü:
-
Sınır koymak disiplinsizlik değildir.
Zamanını, emeğini ve enerjisini koruyan biri, aslında yaptığı işe daha çok saygı gösteriyordur. -
Sınır koymak iş arkadaşlarından kopmak değildir.
Tam tersine, görev paylaşımını netleştirdiği için ekip içi işleyişi kolaylaştırır. -
Sınır koymak “hayır” demekle her şeyi reddetmek değildir.
“Hayır” demek, bazen “şu anda mümkün değil” ya da “bu şekilde değil, şöyle olabilir” demektir.
Sağlıklı sınırlar, ekip çalışmasını baltalamaz; daha sağlam, net, saygılı ilişkiler kurulmasına olanak tanır.
Tam tersi, sınırı olmayan ortamlarda çalışanlar kısa vadede verimli görünse de, uzun vadede duygusal yorgunluk, motivasyon kaybı ve kuruma bağlılıkta azalma yaşar.
Neden Çalışanlar Sınır Koymakta Zorlanır?
Pek çok çalışan, sınır koymanın getireceği potansiyel risklerden çekinir. Bu durumun arkasında çoğunlukla psikolojik ve sosyokültürel faktörler yatar.
-
Rol Çatışmaları
Bazı kişiler “iyi çalışan” olmak için sürekli fazla mesai yapmalı, her işi kabul etmeli ve her an ulaşılabilir olmalıymış gibi hisseder. -
Onay İhtiyacı
“Hayır dersem beni yetersiz zannederler”, “takım oyuncusu olmadığımı düşünürler” gibi düşünceler, kişiyi fazladan yük almaya iter. -
Geçmiş Öğrenmeler
Çocukluktan itibaren sınır koymanın “saygısızlık” olarak algılandığı ortamlarda büyüyen kişiler, iş yaşamında da bu davranışı sergilemekten çekinirler. -
Kurumsal Kültür
Bazı şirketlerde 7/24 çalışmak bir norm haline gelmiştir. Böyle yapılmazsa dışlanma, geride kalma ya da terfi alamama kaygısı devreye girer.
Sağlıklı Sınırlar Koymak İçin İpuçları
İş yerinde sınır koymak için bazı beceriler ve stratejiler gerekir:
-
Açık İletişim:
“Bu hafta sonu kendime zaman ayırmayı planladım, bu nedenle e-postalara pazartesi dönüş yapacağım.” -
Gerçekçi Planlama:
Her işi aynı anda yapamayacağının farkında olmak ve önceliklendirme yapabilmek. -
Dijital Sınırlar:
Mesai saati dışında gelen mesajlara yanıt vermek zorunda olmadığını bilmek ve bunu açıkça belirtmek. -
Yöneticinle Net Olmak:
“Bu görevi alabilirim, ancak o zaman x teslim tarihini yeniden gözden geçirmemiz gerekir.” -
Alternatif Sunmak:
“Bu toplantıya katılamayacağım, ancak notları okuyup size yazılı dönüş yapabilirim.” -
Gerektiğinde kibarca ‘dur’ demek:
“Bu konuda üzerime düşeni yaptığımı düşünüyorum, devamında ekipçe ilerleyebiliriz.”
Kurumsal Düzeyde Neler Yapılabilir?
Sınır koymak sadece bireyin değil, kurumun da sorumluluğundadır. Sağlıklı sınırlar, çalışan verimliliğini artırırken, şirketin itibarı ve çalışan bağlılığı üzerinde de doğrudan etki yaratır.
Peki, kurumlar neler yapabilir?
-
Mesai dışı iletişimi sınırlandırmak (örneğin e-posta gönderim saatlerini düzenlemek)
-
İş tanımlarını netleştirmek
-
Tatil ve izin dönemlerine saygılı olmak
-
Çalışanların “hayır” deme hakkını destekleyen liderlik kültürü geliştirmek
-
Psikolojik güvenliği önceleyen yönetici eğitimleri vermek
Bu yaklaşımlar, sadece bireyin değil tüm kurumun verimliliğini artırır.
Sonuç
Sınır koyabilen bir çalışan yalnızca zamanını değil, enerjisini, duygularını ve zihinsel kaynaklarını da daha verimli kullanır. Bu durum doğrudan iş tatmini ile ilişkilidir.
Araştırmalar, duygusal emek gerektiren pozisyonlarda görev yapan çalışanların, kişisel sınırlarını koruduklarında tükenmişlik düzeylerinin anlamlı biçimde düştüğünü göstermektedir.
Ayrıca sınır koymak, işe olan aidiyet hissini de güçlendirir. Çünkü birey, kendi ihtiyaçlarının saygı gördüğü bir ortamda çalıştığında, orada var olmak için sürekli bir “kendini kanıtlama” çabasına girmek zorunda kalmaz. Bu da psikolojik güvenliği ve öz güveni artırır.
Sınırların belirsiz olduğu iş ortamlarında ise birey hem fiziksel hem de duygusal anlamda tükenmeye başlar. “Herkese yetişmeliyim” baskısı, zamanla “kendime hiç yetemiyorum” inancına dönüşür. Bu döngü kırılmadıkça, çalışanlar ya sessizce istifa eder (quiet quitting) ya da ciddi tükenmişlik sendromlarına sürüklenir.
Oysa sınır koymak, hem bireylerin hem de kurumların iyiliği içindir. Kurumlar sınırlarına sahip çıkan çalışanları tehdit değil, sürdürülebilirlik kaynağı olarak görmelidir.
