Her insan gibi siz de hayatınızda var olan kişilerle zaman zaman belli fikir ayrılıkları, tartışmalar ve kavgalar yaşamışsınızdır. Bu esnalarda bazı insanlar bağırır çağırır ve sinirini karşısındakine aktarır, bazıları daha sakin kalıp orta yol aramaya çalışırlar, bazıları ise tamamen tepkisiz kalır. Peki, siz bunların arasından hangisini kendinize daha yakın buldunuz?
Eğer tepkisizliğin ve suskunluğun sizi daha iyi tanımladığını düşünüyorsanız ya da hayatınızda böyle biri varsa bu yazıda bunun nedenlerini ele alacağız. Tartışma esnasında tepkisizlik, aslında kişinin sakin kaldığının bir göstergesi değildir. Kişilerin yaşadığı tepkisizlik ve susma hâli, “duygularını ifade edememe”, “ilişkiyi daha kötü hâle getirme veya ilişkiyi kaybetme” hissiyle gelen bir donma (freeze) tepkisidir. Bu durum aslında sinir sistemimizin otomatik şekilde aktive olan bir savunma mekanizmasıdır; beynimiz tartışmayı bir tehdit olarak algılar ve “kaçmak” ya da “savaşmak” yerine donma tepkisini devreye sokar (Roelofs, 2017).
Donma Tepkisi Nedir?
Donma (freeze) tepkisi, beynin tehdit durumunu algılayarak hayatta kalmak için devreye soktuğu mekanizmalardan biridir. Yapılan hayvan çalışmalarında da donma tepkisinde hareketin inhibe edildiği ve kalp hızının yavaşladığı gözlemlenmiştir. İnsanlarda da buna benzer bir mekanizma çalışır; dışarıdan bir tehdit algılandığında beyindeki amigdala ve beyin sapı aracılığıyla donma yanıtı tetiklenebilir (Roelofs, 2017). Tartışmanın bir tehdit olarak algılanmasının ve beynimizin bu tepkiyi vermesinin de bazı sebepleri vardır.
Tartışmalarda Kilitlenmenin Temel Nedenleri
-
Geçmişte Yaşanan Kötü Deneyimler:
Kişi, daha önce içinde bulunduğu tartışmalarda anlaşılmadığını hissettiği, aşağılandığı, terk edildiği ya da buna benzer birçok şey yaşadığı deneyimlerde bulunduysa, aynı his yeniden tetiklendiğinde donma tepkisi verebilir. -
Terk Edilme ya da Onaylanmama Korkusu:
Kişide terk edilme ya da onay alamamaya dair var olan duygular yoğun bir korkuya dönüşebilir ve bu korkunun baskınlığı kişiyi tepki verememeye itebilir. -
İfade Güçlüğü:
Bazı bireyler duygularını adlandırmakta zorlanırlar; bu durum da tartışma esnasında aslında ne hissettiğini kendisinin de bilemediği bir duruma yol açabilir. -
İletişim Tarzı:
Karşı tarafın suçlayıcı bir tonda konuşması, agresif yaklaşması, kişinin sinir sistemi için “tehlike” sinyali olarak algılanabilir.
Kilitlenme Anındaki İçsel Deneyimler
Tartışma esnasında kilitlenen ve tepki veremeyen kişiler aslında oldukça yoğun bir içsel deneyim yaşıyor olurlar. Yanlış bir şey söyleyeceğini, tartışmanın daha kötü bir hâl alacağını, ne hissettiğini bilemediğini ve ifade de edemeyeceğini düşünerek veremedikleri tepkileri içlerinde yaşarlar.
Donma (freeze) tepkisi ise aslında bir savunma mekanizmasıdır; kişi dışarıya tepki veremese de aslında içeride bir “alarm” çalışır. Böyle bir durumda kişi, tartışmanın çözümüne de o an için herhangi bir katkı sağlayamaz.
Kilitlenme Anında Bedensel ve Zihinsel Belirtiler
Yukarıda da bahsettiğim gibi donma (freeze) tepkisinin birçok belirtisi vardır.
Bedensel belirtiler:
-
Kalp atışının yavaşlaması
-
Kas gerginliği
-
Nefesin sığlaşması
Zihinsel belirtiler:
-
Düşünceleri organize edememe
-
Cümle kuramama
-
Dikkat dağınıklığı
-
Kendini savunamama hissi
Bu belirtiler, kişinin “istemli bir susma” değil, otonom bir tepki verdiğini gösterir (Schmidt, Richey, Zvolensky & Maner, 2007). Bu durum her ne kadar istemli olarak kişinin sergilediği bir davranış olmasa da kilitlenme anını yönetmek için bazı taktikler vardır.
Kilitlenen Kişi İçin Öneriler
-
İlk olarak kendi duygularını adlandırabilmek ve dile getirebilmek önemlidir (korktum, gerildim, huzursuzum…).
-
Karşı tarafa şu an konuşamadığını belirtip biraz zaman istemek tartışma temposunu yavaşlatır ve iki tarafa da düşünme alanı açabilir.
-
Nefes egzersizleri, esneme gibi şeyler yaparak beden regüle edilebilir.
-
Sizi kilitleyen konular ile ilgili önceden düşünüp bir farkındalık geliştirmek olayı çok daha kontrol edilebilir hâle getirir.
Karşı Taraf Kilitleniyorsa Ne Yapılmalı?
-
Yargılayıcı yaklaşmaktan kaçınmak ve kişiyi konuşması için zorlamak yerine ne yaşadığını anladığınızı ifade etmek değerlidir.
-
Ses tonunu yumuşatmak ve konuşma hızını yavaşlatmak karşı tarafa iyi gelebilir.
-
Tartışmayı hemen sonuçlandırmak yerine belli bir süre ara vermek, düşüncelerin toparlanmasını sağlar.
Sonuç
Tartışma gibi bizi strese sokan anlarda kilitlenmek (donma tepkisi), irademiz dışında vücudumuzun geliştirdiği bir savunma mekanizmasıdır. Bu tepkiyi hemen ortadan kaldırmayı hedeflemek yerine tepkinin ne olduğunu, neden oluştuğunu ve ne yaşadığınızı anlamaya çalışmak çok daha rahatlatıcı bir süreç olacaktır.
Tepkinin sebebini bulup hislerinizi anlamlandırmaya başladıktan sonra buna uygun iletişim stratejileri geliştirmek ve her daim karşı tarafla açık iletişim kurmak ilişki kalitesini önemli ölçüde artırır.
REFERANSLAR
Roelofs, K. (2017). Freeze for action: Neurobiological mechanisms in animal and human freezing. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 372(1718), 20160206.
Schmidt, N. B., Richey, J. A., Zvolensky, M. J., & Maner, J. K. (2008). Exploring human freeze responses to a threat stressor. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 39(3), 292–304.
Roelofs, K., Hagenaars, M. A., & Stins, J. (2010). Facing freeze: Social threat induces bodily freeze in humans. Psychological Science, 21(11), 1575–1581.
Noordewier, M. K., Scheepers, D. T., & Hilbert, L. P. (2019). Freezing in response to social threat: A replication. Psychological Research, 84(7), 1890–1896.
