Günümüzde giderek artan sosyal medya kullanımı her anlamda bireylerin yaşamının merkezinde yer almaktadır. Bununla birlikte sosyal medya günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline geldikçe bireyler sürekli yenilenen ve güncellenen içerikler karşısında endişe, yorgunluk, dikkat süresinin azalması, huzursuzluk gibi durumlarla karşı karşıya kalabilmektedir. Bütün bu uyarıcılar bireylerin psikolojik iyi oluşlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Aşırı sosyal medya kullanımının ruh sağlığı üzerindeki olumsuz etkisine örnek olarak stres ve anksiyete örnek verilebilir.
Sosyal medyada sürekli olarak uyaranlara maruz kalındığında bireyde sosyal karşılaştırma sonucu yetersizlik duyguları ortaya çıkabilmektedir (Ramandhan, Rampengan, Yumnanisha, Setiano, Tjandra, Ariyanto, et.al., 2024). Ayrıca bireylerin sosyal medya bağımlılığı, uyku süresi ve kalitesini bozabilmektedir. Buna bağlı olarak da uyku yoksunluğunun birçok mental hastalıkla bağlantısı olabilmektedir.
Dijital Detoksun Bir Uzantısı Olarak Sosyal Medya Detoksu
Sosyal medya detoksu, sosyal medyanın mental sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinin fark edilmesiyle dijital detoks kavramının bir uzantısı olarak ortaya çıkmıştır. Kendini sosyal medya uygulamaları içeren dijital cihazlardan yoksun bırakma, sosyal medyayı kullanmaya mola verme veya tamamen bağlantıyı kesme gibi uygulamalarla bireyler kendi dijital alışkanlıklarını kontrol altına almayı ve devamlı sosyal medya kullanımı sonucu oluşan mental gerginlik dahil pek çok olumsuz etkinin azaltılmasını amaçlar. Sosyal medya detoksu, kullanıcıların önceden belirlenmiş bir süre boyunca sosyal medyayı kullanımını kısıtlamaktan ve tüketmekten bilinçli olarak kaçınmalarını gerektirir (Turel, 2015; Turel & Vaghefi, 2019).
Sosyal Medya Kullanımını Bırakmak ya da Azaltmak Ruh Sağlığı Üzerinde Etkili midir?
Liu ve arkadaşları (2025) tarafından yapılan bir meta-analiz çalışmasında sosyal medya detoksunun bireylerin iyi oluş düzeylerini anlamlı düzeyde artırdığı ortaya konmuştur. Sosyal medya detoksunun, bireylerin yaptıkları çevrimdışı aktivitelere daha fazla katılmalarını sağladığı ve yaşam tatmininin artarak depresyonun azaldığı bulunmuştur. Dijital cihazlardan uzaklaşmanın, kişilerde kendine dair farkındalıklarını artırdığı ve buna bağlı olarak gerçek yaşamla daha güçlü bağlar kurduklarını göstermiştir.
Başka bir meta-analiz çalışmasında da sosyal medya kullanımı azaltıldığında depresyon semptomlarının da önemli ölçüde azaldığı görülmüştür. Sosyal medya uyaranlarına çok fazla maruz kalma sonucu oluşabilecek aşırı bilgi yüklemesi, bilişsel yorgunluğa neden olabilir. Bu da kafa karışıklığına, karar verme sürecinde gecikmeye yol açabilir. Dijital detoks, bilişsel kaynakların yenilenmesini sağlamakta ve sosyal karşılaştırma stresinin negatif etkilerinin (yetersizlik, memnuniyetsizlik) azaldığı bulunmuştur. Ayrıca çalışma, dijital detoks uygulamaları süreklilik kazandıkça bu etkilerin daha kalıcı hale geldiğini göstermiştir.
Kısa süreli detokslar ile başlayarak sosyal medya kullanımı alışkanlığı hakkında farkındalık yaratmak, bireyin alışkanlıklarıyla ilişkisini yeniden tanımlamasına katkıda bulunur.
Sonuç: Sosyal Medya Detoksu ile Kendine Dönüş
Sonuç olarak, yukarıda belirtilen etkilerin kalıcı olabilmesi için bireylerin kendi sürdürülebilir dijital detoks uygulamalarını alışkanlığa dönüştürmesi gerekmektedir. Ara ara, düzenli yapılan sosyal medya detoksu, bireylerin kendileriyle yeniden bağ kurmasına ve buna bağlı olarak yaşam doyumunu artırmasına yardımcı olma olasılığını artırır.
Kaynakça
-
Hunt, M.G., Marx, R., Lipson, C., & Young, J. (2018). No more FOMO: Limiting social media decreases loneliness and depression. Journal of Social and Clinical Psychology, 37(10), 751–768.
-
Liu, Y., Mohamad, E.M.W., Azlan, A.A., & Tan, Y. (2025). Am I happier without you? Social media detox and well-being: A meta-analysis of randomized controlled trials. Behavioral Sciences, 15(3), 290.
-
Turel, O., Cavagnaro, D.R., & Meshi, D. (2018). Short abstinence from online social networking sites reduces perceived stress, especially in excessive users. Psychiatry Research, 270, 947–953.
-
Ramandhan, R.N., Rampengan, D.D., Yumnanisha, D.A., Setiono, S.B., Tjandra, K.C., Ariyanto, M.V., & Empitu, M.A. (2024). Impacts of digital social media detox for mental health: A systematic review and meta-analysis. Narra J, 4(2), e786.
