Çoğu insan performansı somut başarılarla değerlendirir; örneğin bir elit sporcuysa madalya kazanma, bir sanatçıysa sahne performansları ve bir öğrenci ya da akademisyense makale yayınlama gibi şeyler üzerinden. Bununla beraber sürdürülebilir başarı, fiziksel dayanıklılıkla birlikte, aynı derecede ruhsal ve zihinsel güce de ihtiyaç duyar. Tarihe bakıldığında da, büyük başarılar elde eden çoğu figür, teknik yeteneklerinin yanı sıra zihinsel dayanıklılıklarıyla da takdir görmüştür. Antik Yunan’daki sporcular, atletik performanslarını ve zihinsel dayanıklılıklarını geliştirmek için fiziksel eğitim alırken, aynı zamanda felsefe eğitimi almış; Rönesans dönemi sanatçıları ise, birinin yaratıcı olarak kabul edilebilmesi için sanatsal yeteneğin zihinsel berraklık ile birleşmesi gerektiğine inanmışlardır.
Ruh Sağlığı Performansı Nasıl Şekillendirir?
Ruhsal durumumuz, başarımızı kontrol eden soyut bir unsur olarak işlev görür. Kaygı ve stres aşırıya kaçtığında, beynin dikkati yönlendirme yeteneğinin azalmasına, hafızaya aşırı yüklenmesine ve konsantrasyon yeteneklerinin azalmasına neden olur. Örneğin, çalışma belleği beynin yönetici işlevlerinden biridir. Bu yetenek, dikkatimiz dağılmadan verilerle çalışmamızı sağlar. Lukasik ve ark. tarafından yapılan araştırma, daha yüksek kaygı seviyelerinin çalışma belleği performansı üzerinde olumsuz bir etki yarattığını göstermiştir (2019; Moran, 2016).
Örneğin, depresyon, aynı anda hem duygulara hem de düşünme becerimize etki eden bir durumdur. Özellikle, bilgileri yavaş işleme, dikkati toplamada güçlük, plan yapma gibi becerileri zayıflatarak düşünme hızını yavaşlatır ve motivasyonun azalmasına yol açar (Hammar & Årdal, 2009).
Beyin, uzun süreli stres altındayken temel işlevler için üst düzey bir durumuna ulaşır, ancak bu durum yaratıcı veya stratejik düşünmeyi engeller (Sinirbilim Derneği, 2024). Dolayısıyla gerçek başarı için en önemli gereksinim olan yaratıcılık, inovatif ve proaktif düşünme, problem çözme vb. alanlar kısıtlanmış olur. Sadece yaratıcı sektörler ve iş dünyasındaki başarı değil, aynı zamanda “atletik performans” da sporcuların ruh sağlıklarını ne ölçüde koruduklarına bağlıdır çünkü performans sadece teknik becerilere ya da fiziksel kapasiteye bağlı değildir. Onu çalıştıran görünmeyen ama kritik bir “iç sisteme” sahip, tıpkı bir motorun yakıta ihtiyaç duyması gibi.
Sporlardaki Gizli Engel
İnsanlar genellikle sporcuların “sarsılmaz bir mental güce” sahip olduğunu düşünür. Ancak mevcut veriler farklı bir tablo ortaya koyuyor. McLean Hastanesi’ne (2025) göre, elit sporcuların %35’i ruh sağlığı problemleri yaşıyor.
Simone Biles’in, yaşadığı ruh sağlığı problemi nedeniyle 2021 Tokyo Olimpiyatları’ndan ayrılması, sporcuların fiziksel olarak hazır olsalar bile en iyi performanslarını gösterebilmeleri için ruh sağlığına ihtiyaç duyduklarını gösteriyor. Örneğin, Michael Phelps, Olimpiyat şampiyonlarının ve dünya rekoru sahiplerinin her kesimden insanı etkileyen ruh sağlığı problemleri yaşadığını göstermek için depresyon öyküsünü paylaştı (McLean Hastanesi, 2025).
Bir tedavi ve müdahale biçimi olarak Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) uygulaması yapılan sporcuların ise depresyon ve anksiyete belirtilerinde azalma ve daha iyi atletik performans gösterdiği Baylor Üniversitesinde yapılan bir araştırmada kanıtlandı. Bu durum ise bize, ruh sağlığının hem bireysel düzeyde, aynı zamanda da takım başarısını belirleyen temel bir unsur olduğunu bir kere daha göstermiş oldu.
Sahne Sanatları Endüstrisinin Görünmeyen Bedelleri
Sahne sanatları endüstrisi, çoğu zaman fark edilmeyen birçok gizli yük ve bedel barındırır. Sektörün “Show Must Go On” ilkesi, perde arkasında olan sanatçılar için bu ruhsal ve psikolojik bedeli kişisel olarak ödemek demektir. Araştırmalar ise, müzisyenler ve sahne sanatçılarının anksiyete ve depresyon oranlarının genel toplumdan belirgin şekilde daha yüksek olduğunu ortaya koyuyor (Williamon, 2024).
Bu zorluklar arasında, sahne korkusu olarak bilinen performans anksiyetesi, en yaygın sorunlardan biri olarak karşımıza çıkıyor. Profesyonel müzisyenlerin %95’i kariyerleri boyunca performans anksiyetesi yaşadığını bildiriyor (Gómez-López ve ark., 2023). Dünyaca ünlü sanatçılar bile bu durumdan muaf değil. Efsanevi orkestra şefi Leonard Bernstein, performans öncesi yoğun anksiyete nedeniyle nefes almakta zorlandığını ifade ediyor; diğer yandan tiyatro oyuncuları, repliklerini unutma korkusuyla sahnede donup kalabiliyor.
Daha da kötü bir senaryo olan ise şu: depresyon ve tükenmişlik bir araya geldiğinde, sanatçılar hem motivasyonlarını hem de yaratıcılıklarını kaybederek mesleklerini sürdüremez hale gelebiliyor (Williamon, 2024).
Müdahaleler: Zihni Güçlendirmek, Performansı Artırmak
İyi bir performans için, iyi bir ruh sağlığı ana koşullardan biri gibi görünüyor. Bu noktada ise en önemli araçlardan biri Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) olarak karşımıza çıkıyor. BDT uygulanan bireylerin, görevlerini yerine getirme becerileri iyileşir çünkü olumsuz düşüncelerini özgüven ve odaklanma ile değiştirmeyi öğrenirler ve bu da daha düşük kaygı seviyelerine yol açar (Baylor Üniversitesi, 2024).
İkinci olarak, farkındalık (mindfulness) uygulamaları, bireylerin konsantrasyon yeteneklerini geliştirirken stresle daha iyi başa çıkmalarını sağlar. Kısa farkındalık müdahalelerinin, öğrencilerin fiziksel performansını artırırken zihinsel iş yükünü azaltmada etkili olduğu da araştırmalar tarafından gösterilmiştir (Kong vd., 2025).
Sporcular, sanatçılar ve öğrenciler, mental kontrolü geliştirmek için görselleştirme, öz konuşma ve hedef belirleme gibi performans psikolojisi yöntemleriyle üstün performans sonuçları elde etmektedir (Abbott, 2023).
Sonuç
Sporcuların, öğrencilerin ve sanatçıların mental güçleri, anksiyete, depresyon ve tükenmişlik yaşadıklarında zayıflar ve bu da performans düşüşüne yol açar. Güçlü bir ruh sağlığı, insanların sürdürülebilir başarıya ulaşmalarını ve yenilikçi fikirler üretmelerini sağlayan temel bir işlev görür.
Özünde, ruh sağlığı başarıyı engellemek yerine ona götüren temel bir araç işlevi görür ve performans ile birbirini yansıtır; ruh sağlığı ve performans aynı madalyonun iki yüzüdür.
