Bir çocuğun dünyaya gelmesi sürecinde aile içinde birçok değişiklik olmasıyla beraber yeni bir düzen de oluşmaktadır. Özellikle ebeveynler bu yeni düzene adapte olmaya çalışırken özel gereksinimli çocuğa sahip olduklarını öğrendiklerinde bu süreç bambaşka bir boyut kazanır. Ebeveynlerin hem duygusal hem de pratik anlamda birçok yeni deneyimle yüzleşmesi gerekir. Bu süreç, karmaşık, yorucu ve zorlayıcı olmasına rağmen aynı zamanda sabır, öğrenme ve sevgi sınavıdır.
Özel Gereksinim Nedir?
Özel gereksinim, zihinsel, fiziksel, duygusal veya gelişimsel olarak yardıma ihtiyaç duyan kişileri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bunlara örnek olarak, Otizm Spektrum Bozukluğu, Down Sendromu, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), öğrenme güçlükleri, işitme engelleri ya da görme engelleri gibi durumları söyleyebiliriz. Özel gereksinimli çocukların her biri özeldir ve birbirinden farklılık göstermektedir. Bu nedenle, aileler sabır ve öğrenme kavramlarını hayatlarının içine dahil etmek zorundadırlar.
Ebeveynlerin Karşılaştığı Zorluklar
Anneler ve babalar için özellikle çocuk sahibi olmaya karar vermek belirli bir kaygı ve korkuyu da beraberinde getirmektedir. Ebeveynler bu yeni düzene adapte olmaya çalışırken özel gereksinimli çocuğa sahip olduklarını öğrendiklerinde bu süreç daha da karmaşıklaşır ve aile bu düzeni daha olumsuz ve kaygılı bir şekilde karşılayabilir. Bu sürecin ilk aşaması çocuğa tanı konulmasıyla beraber başlar. Tanı konulması, bazı ebeveynler için rahatlamaya neden olurken, bazıları için ise üzüntü, inkar etme ve suçluluk hissine neden olmaktadır.
Bu duyguların yanı sıra, ebeveynler sosyal çevreleriyle, sağlık kurumlarıyla ve eğitim kurumlarıyla düzenli ve sürekli bir etkileşim içinde olmak zorundadırlar. Bu süreçte, değerlendirmeler, özel eğitim süreçleri, destek hizmetleri derken oluşan maddi yük de aileler için yıpratıcı olabilmektedir. Bunlara ek olarak, maalesef, toplumsal önyargılar ve bu önyargılarla beraber yapılan bilinçsiz ve üzücü yorumlar ebeveynlerin duygusal yükünü daha da artırmaktadır.
Psikolojik Yansımalar ve Dayanıklılık
Özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynlerde tükenmişlik sendromu, depresyon ve kaygı bozuklukları gibi ruhsal sorunların görülme olasılığı diğer kişilere oranla daha fazladır. Bu durum, ebeveynlerin kendi ihtiyaçlarını göz ardı etmesiyle daha da derinleşebilir ve ruhsal çöküşe neden olabilir. Özellikle çocuğa bakım veren kim ise bu kişi bu durumun tam içinde yer alır dolayısıyla fiziksel yorgunluk ve ruhsal yorgunluk açısından daha fazla yorulur.
Tüm bu zorluklara rağmen, bazı araştırmalarda da görülmektedir ki, birçok ebeveyn zaman içerisinde bu durum karşısında psikolojik dayanıklılık geliştirmektedir. Ebeveynlerde görülen bu psikolojik dayanıklılık, sevgi, kabul, sabır ve öğrenmeyle beraber gelişmektedir. Sahip olunan bu psikolojik dayanıklılık sayesinde ebeveynler çocuklarının güçlü yönlerini ve zayıf yönlerini keşfetmeye başlayarak özellikle güçlü yönlerini ortaya çıkarmak için çaba sarf ederler.
Toplumun ve Destek Sistemlerinin Rolü
Ailelerin bu yorucu süreçte kendilerini yalnız hissetmemesi, en az çocuğun aldığı destek kadar büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle, ailelere sağlanan danışmanlık hizmetleri, özel eğitim kurumu hizmetleri aileler için süreci kolaylaştırıcı bir destek kaynağıdır. Ayrıca, akraba, arkadaş ve komşuların desteği de bir o kadar önemlidir.
Toplumun yapması gereken ise öncelikli olarak toplumsal farkındalık kazanmak ve toplumsal farkındalığı artırmaktır. Toplumsal farkındalık kazanılırsa, bu çocuklar ve aileleri sosyal hayata daha rahat bir şekilde katılabilirler. Bir diğer yapılması gerekense, kamu alanlarının ve okulların bu çocukları da kapsayıcı hale getirilmesidir. Bu gereklilik, ayrımcılığın önüne geçilmesi açısından ve bu çocukların hayata adapte olması açısından büyük önem taşımaktadır.
Ebeveynler için Öneriler
- Kendinize zaman ayırın: Sürekli bakım vermek yorucu bir süreçtir bu nedenle öncelik sizin dinlenebilmeniz ve iyi hissetmenizdir. Hobilerinize vakit ayırmaktan çekinmeyin.
- Destek almaktan çekinmeyin: Psikolojik danışmanlık veya aile terapisi size iyi gelebilir.
- Öğrenmeye açık olun: Çocuğunuzun durumu ve gereksinimleri konusunda farklı kaynaklardan (öğretmen, psikolog, doktor…) bilgi edinin, bu şekilde çocuğunuzun ihtiyaçlarını daha kolay anlayabilirsiniz.
- Bulunduğunuz süreci ve kendi duygularınızı kabul edin: Zorlanma, yorgunluk, üzüntü, öfke gibi duygular yaşamanız çok doğal bir durumdur.
- Kendinize karşı nazik olun: Her ebeveyn çocuğu için en iyisini ister ancak siz de bir insansınız ve her insan gibi iniş çıkışlarınız olabilir kendinizi suçlamayın.
Sonuç olarak, özel gereksinimli çocuka sahip olmak, farklı ama bir o kadar da değerli bir yolculuktur. Bu yolculuğun zorlukları, iniş çıkışları olsa da, sevgiyle ve sabırla değerli bir yolculuğa dönüştürülebilir. Her çocuk gibi, özel gereksinimli çocuklar da sevilmeyi, anlaşılmayı ve desteklenmeyi hak etmektedir. Onların ebeveynleri de, bu değerli yolculuklarında kendilerini yalnız hissetmemelidirler.
Toplum bilinçlenirse, bu çocukların ve ebeveynlerin kahramanlık hikayesine hepimiz şahit olabiliriz.
