Kendinize zor bir dönemden geçtiğinizde nasıl davranırsınız? Başkalarına şefkat gösterirken cesaretli olduğumuz şefkati, kendimize gösterirken neden cimri davranıyoruz? Bunun ardında çoğu zaman öz şefkat kavramına dair yerleşik bazı ön yargılar yatar.
Zorluklar, krizler, beklenmedik yaşam olayları, hayatın değiştirilemeyecek parçalarıdır ve kaçınılmaz olarak yaşanmaktadır. Burada önemli olan, zorlu yaşam olaylarıyla baş edebilme becerisidir. Bu beceriyi artıran önemli faktörlerin başında ise öz şefkat yer almaktadır.
Öz şefkat; bireyin hayal kırıklıkları, başarısızlık durumlarında kendisini katı bir dille eleştirmesi ve kendini hayattan soyutlaması değil; kendine karşı hoşgörülü, kibar ve yargısız davranması, deneyimlenen durumun sadece kendi başına gelmediğini, birçok insanın da kendini benzer bir durumun içinde bulabildiğini kabullenmesi; kendisine rahatsızlık ve acı veren duygu ve düşüncelerin üstünde fazlaca durmaktansa, bunlarla mantıklı bir bilinçle başa çıkması olarak tanımlanmaktadır. Ancak birtakım yanılgılar ve inanışlar, bizi kendimize şefkat göstermekten alıkoyabilmektedir.
Yanılgı 1: Öz Şefkat Zayıflıktır
“Güçlü olmalıyım. Ağlamak, kırılmak bana yakışmaz.”
Bu inanç, özellikle “duyguları bastırmak güçtür” söyleminin hâkim olduğu toplumlarda sık görülür. Aksine araştırmalar, öz şefkatli bireylerin duygusal sağlamlık açısından daha dayanıklı olduğunu gösteriyor. Bu bireyler, zorluklar karşısında daha çabuk toparlanır, tükenmişliğe karşı daha dirençlidir. Öz şefkat, kendine acıma anlamına gelmemektedir. Çünkü kendine acıyan bireyde kendisini muhtaç ve zayıf görme eğilimi varken, öz şefkatli bireyde yaşanan durumu kişiselleştirmeden ve çarpıtmadan değerlendirip karar alma eğilimi daha baskındır.
Gerçek: Öz şefkat, duygusal sağlamlıkla doğrudan ilişkilidir. Zayıflık değil, içsel güçtür.
Yanılgı 2: Öz Şefkat Kendini Şımartmaktır
“Biraz öz şefkat göstereyim derken kendimi iyice salıveririm.”
Öz şefkatle hedonistik haz arayışı aynı şey değildir. Kendi iyiliğini düşünmek, her istediğini yapmak değil; uzun vadeli olarak neyin iyi geleceğini gözetmektir. Bu, bazen zor bir karar almak, sınır koymak ya da dinlenmek anlamına gelebilir.
Gerçek: Öz şefkat, bilinçli öz bakımın bir parçasıdır. Şımartmak değil, sorumluluk alarak kendine iyi bakmaktır.
Yanılgı 3: Kendine Nazik Olmak Tembelliktir
“Kendime anlayışlı davranırsam hiçbir şey başaramam.”
Bu yanılgı, motivasyonun yalnızca sert öz eleştiriyle sağlanabileceği inancına dayanır. Oysa öz şefkatli bireylerin hatalarından ders çıkarma eğilimleri, onları öğrenmeye daha açık kıldığından yeniden denemeye olan eğilimleri daha yüksek olabilmektedir. Sert öz eleştiri, benlik saygısını zedeleyerek umutsuzluğa sürüklerken, öz şefkat yeniden başlama cesareti verir.
Gerçek: Öz şefkat, tembellik değil; gelişim sağlama ve sorumluluk alma ile ilişkilidir.
Yanılgı 4: Kendini Eleştirmezsen Gelişemezsin
“Eleştiri olmadan ilerleme olmaz.”
Kronik öz eleştiri, kişide utanç, yetersizlik duygusu ve kaçınmaya yol açabilir. Öz şefkat ise hataları kabul etmeyi ve bu hatalardan öğrenmeyi destekler. Gelişim için sağlıklı bir zemin yaratır.
Gerçek: En iyi gelişim ortamı yargı değil, anlayıştır.
Yanılgı 5: Önce Başkaları Gelir, Kendimi Düşünmek Bencillik Olur
“Önce çocuklarım, eşim, danışanlarım…”
Özverili olmakla tükenmek arasındaki çizgi çok incedir. Durmaksızın başkalarını öncelik haline getirmek, bireyi duygusal açıdan yorup tükenmesine yol açabilir. Öz şefkatli bireyler, başkalarına daha sürdürülebilir ve sağlıklı bir şekilde şefkat sunabilir.
Gerçek: Kendine iyi bakmak, başkalarına daha iyi destek verebilmenin temelidir.
Yanılgı 6: Öz Şefkat Narsisistçedir
“Kendini bu kadar önemseyen biri egoludur.”
Öz şefkat, başkalarına üstün gelmeye çalışmaz. Narsisizmden farklı olarak, kişiyi ortak insanlık duygusuna bağlar. Hepimizin hata yapabilen, kırılgan varlıklar olduğunu hatırlatır. Öz şefkatli birey, kendisini ne yüceltir ne de küçümser; olduğu haliyle kabul eder. Bu, sağlıklı benlik saygısının da temelidir.
Gerçek: Öz şefkat, ego şişirmez; ego ile sağlıklı bir ilişki kurmamıza yardımcı olur.
Sonuç: Öz Şefkat, Kendi Tarafında Olmaktır
Öz şefkat geliştirebilmek için neler yapılabileceği ile ilgili kafa karışıklıklarına sahip olmak çok da şaşırtıcı değil; pek çok kişi, kendisine gerekli değeri ve anlayışı nasıl sağlayabileceğinden emin olamayıp kaygılanabilmekte. Buna yardımcı olabilmek için kendimize neye ihtiyaç duyduğumuzu sormak; hem kendimizi tanımak hem de bu ihtiyaçları karşılamak adına adımlar atıp atmadığımızı görmek için iyi bir referans noktası sağlayabilir. Bunu yaparken, istek ve ihtiyaçlarımızın karşılanmasını hak ettiğimiz düşüncesini kendimize sıklıkla hatırlatmak, öz şefkatimizin gelişimini destekleyerek bu yolda tökezlememize engel olacaktır.
Öz şefkat; hatalarımızı görmezden gelmek değil, hatalarla baş ederken kendimizin yanında durmaktır. Bu yazıda ele alınan ön yargılarla yüzleşmek, yalnızca bireysel değil, aynı zamanda toplumsal dönüşümün ilk adımı da olabilir. Belki de en çok ihtiyaç duyduğumuz şey, içimizdeki o sert öz eleştiriyi biraz susturup, kendimize şunu söylemektir:
“Zorlanıyorsun ve bu insanca. Yanındayım.”
Kaynakça
- Arslan, Ş. (2024). Kendini sevme sanatı. Mündemiç Eğitim ve Kültür Dergisi, 1(2), 8–13. https://somaram.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/45/14/964489/dosyalar/2024_07/11135814_dergitemmuz_compressed.pdf
- Breines, J. G., & Chen, S. (2012). Self-compassion increases self-improvement motivation. Personality and Social Psychology Bulletin, 38(9), 1133–1143. https://doi.org/10.1177/0146167212445599
- Germer, C. K., & Neff, K. (2019). Özşefkatli farkındalık uygulama rehberi (Çev. F. T. Altun). İstanbul: Diyojen Yayınevi.
- Neff, K. D. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85–101. https://doi.org/10.1080/15298860309032
- Türkçapar, M. H. (2014). Bilişsel terapi. Ankara: HYB Yayıncılık.
