Narsistlik son zamanlarda sosyal medyada sıkça kullanılan, ancak çoğu zaman yanlış yorumlanan bir kavramdır. Gelin, bu ciddi kişilik bozukluğunu ruh sağlığı çerçevesinde daha yakından inceleyelim. Narsistlik, bir kişilik bozukluğudur. Narsist bireyler psikoz hastaları değildir; gerçeklik algıları genellikle yerindedir, ancak bu gerçekliği çarpıtılmış bir benlik imajı üzerinden deneyimlerler. Kişi, kendisini diğerlerinden üstün görür ve empati eksikliği belirgindir.
Nörobiyolojik Farklılıklar
Narsistlerin beyin yapılarında ve işleyişlerinde normal popülasyondan farklılıklar olduğu gözlemlenmiştir.
-
Prefrontal Korteks (PFK): Karar verme, dürtü kontrolü ve empati kurma gibi üst düzey işlevleri yönetir. Narsistlerde PFK’nın genellikle daha az aktif olduğu veya yapısal farklılıklar gösterdiği belirtilmiştir.
-
Anterior Singulat Korteks (ASK): Duygusal farkındalık ve empatiyi yönetir ve narsistlerde farklılık gösterebilir.
-
Amigdala: Duygusal tepkileri yöneten amigdalanın hacminde azalma veya aktivasyon farklılıkları olduğu gözlemlenmiştir. Yapılan nörogörüntüleme çalışmaları, Narsistik Kişilik Bozukluğu olan hastalarda gri madde hacminde azalmalar olduğunu göstermiştir (Schulze ve diğerleri, 2013).
Beyindeki bu yapısal farklılıklar ve kişilik kalıpları köklü olduğundan, narsist bireylerin tamamen “iyileşmesi” mümkün değildir. Tedavi yalnızca davranışsal kontrolü ve işlevselliği artırmayı amaçlar.
Oluşum ve Tanı Kriterleri
Narsistlik, hem genetik yatkınlık hem de çevresel etkileşimler sonucunda ortaya çıkar. Aşırı kısıtlayıcı veya aşırı şımartan ebeveyn tutumları bu duruma zemin hazırlayabilir.
Kendini sevmek narsistlik demek değildir. Sağlıklı bir benlik sevgisi, psikolojik işlevselliğin bir göstergesidir. Bir kişinin Narsistik Kişilik Bozukluğu (NKB) tanısı alması için DSM-5 kriterlerine uygun bir zaman dilimi ve sıklıkla şu özelliklere sahip olması gerekir (American Psychiatric Association, 2013):
-
Büyüklenmecilik duygusu (fantezilerle dolu bir zihin)
-
Özel ve ayrıcalıklı olduğunu düşünme
-
Sürekli onay ve hayranlık ihtiyacı
-
Empati eksikliği
-
Sömürücü ilişkiler kurma eğilimi
-
Kibirli davranış ve tutumlar
Narsistliğin Alt Türleri
Narsistlik, davranış ve dışa vurum şekillerine göre farklı alt türlere ayrılır.
1. Büyüklenmeci / Açık (Overt) Narsist
Dikkat ve hayranlık arayışı belirgindir. Sosyal ortamda dominant, karizmatik ve kontrolcü görünür.
2. Gizli / Savunmacı (Covert) Narsist
Dışarıdan daha mütevazı görünür, ancak içten içe yetersizlik hisseder ve eleştiriye karşı çok hassastır.
3. Malign (Kötücül) Narsist
Antisosyal, agresif ve manipülasyon eğilimleri taşır.
Narsistik İstismar Döngüsü
Narsistler, yakın ilişkilerinde genellikle öngörülebilir bir istismar döngüsü yaratırlar. Bu döngü, kurbanın psikolojisini derinden etkiler.
1. Aşk Bombardımanı (Love Bombing)
İlişkinin başlangıcında narsist, partnerini aşırı ilgi ve hızlı ilerleyen bir ilişki vaadiyle adeta “boğar.”
2. Değersizleştirme (Devaluation)
Narsist, eleştiri, manipülasyon (gaslighting) ve duygusal istismar yoluyla partnerini kademeli olarak değersizleştirmeye başlar.
3. Hurdaha Atma (Discard) Ve Geri Dönme (Hoovering)
Narsist, ilgi ve besin azaldığında ilişkiyi keser. Bir süre sonra döngüyü yeniden başlatmak için geri dönmeye çalışabilir.
Narsist İle Başa Çıkma Stratejileri
İnsan davranışlarında üç temel tepki vardır: savaş, kaç, donakal. Eğer hayatınızda narsist bir birey varsa en sağlıklı tepki kaçmaktır.
Narsistlere savaş açmak veya donakalmak mağlup ve yaralı olmanıza neden olacaktır. Bir narsisti düzeltebileceğini düşünmek son derece yanlış bir beklentidir.
İletişimi tamamen kesmek (“Gri Kaya” Metodu):
Kaçma tepkisinin en etkili biçimi olan Gri Kaya metodu, narsistle iletişimi en sıkıcı, duygusuz ve kısa tutmayı içerir. Bu, narsistin sizden alacağı duygusal besini keser ve sizi manipüle etme gücünü azaltır.
Tedavi Yaklaşımları
Narsist kişilik bozukluğu için köklü bir “tedavi” olmamasına rağmen, davranışsal ve duygusal işlevsellik artırılabilir. Uygulanan terapiler arasında:
-
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) (Beck ve diğerleri, 2015)
-
Şema Terapi (Young ve diğerleri, 2003)
-
Psikodinamik yaklaşımlar ve grup terapileri
Bu yaklaşımların tümü narsist kişinin davranışlarının işlevselliğini artırır, ancak temel kişilik kalıbını tamamen ortadan kaldırmaz.
Bir Kitap Önerisi
Konumuz narsistlik iken, bir kitap önerisi yapmadan yazıyı bitirmek istemem. Sevgili Gülseren Budayıcıoğlu’nun Kral Kaybederse adlı eseri (Budayıcıoğlu, 2015) bu konuyu oldukça güzel bir şekilde anlatmaktadır. Hikayedeki Kenan Baran karakteri, narsist bir bireyin karmaşık iç dünyasını anlamamıza yardımcı olur. Onu yargılamak şöyle dursun, onu anlamak ve duygularını hissedebilmek, bir ruh sağlığı uzmanı adayı olarak benim için bir amaçtır. Umarım, diğer Kenan Baran’ları daha iyi anlayabilir ve bu tür ilişkilerde kendimizi koruyabiliriz.
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
Beck, A. T., Davis, D. D., & Freeman, A. (2015). Cognitive therapy of personality disorders (3rd ed.). Guilford Press.
Budayıcıoğlu, G. (2015). Kral kaybederse. İstanbul: Doğan Kitap.
Schulze, L., Dziobek, I., Vater, A., Heekeren, H. R., Bajbouj, M., Renneberg, B., & Roepke, S. (2013). Gray matter abnormalities in patients with narcissistic personality disorder. Journal of Psychiatric Research, 47(10), 1363–1369.
Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. Guilford Press.
