Çocukların “hayır” deme davranışı sıklıkla ebeveynler tarafından inatçılık veya itaatsizlik olarak yorumlanmaktadır. Ancak gelişim psikolojisi perspektifinden bakıldığında bu tutum, bireysel sınır bilincinin ve benlik gelişiminin önemli bir göstergesidir. Bu yazı, çocukların “hayır” deme davranışını sağlıklı bir gelişim süreci olarak ele alarak, ebeveynlerin ve eğitimcilerin bu tutuma yönelik yaklaşımlarını yeniden değerlendirmeleri gerektiğini ortaya koymaktadır.
Çocuk Gelişimi ve Geleneksel Kalıplar
Toplumun geleneksel çocuk yetiştirme kalıpları, itaatkâr ve “söz dinleyen” çocukları öne çıkarırken, sınır koyan ve “hayır” diyen çocukları olumsuzlayabilmektedir. Ancak çocuk gelişimi alanındaki çağdaş çalışmalar, çocukların hayır deme davranışının bir gelişimsel dönüm noktası olduğunu vurgulamaktadır (Kuczynski & Hildebrandt, 1997). Bu bağlamda çocukların bu tür tepkileri, benlik farkındalığının gelişmesi ve özerklik kazanımı açısından değerlidir.
Çocuklarda Özerklik ve Sınır Koyma Gelişimi
Erikson’un psikososyal gelişim kuramına göre 1-3 yaş arası çocuklar “özerklik kazanmaya karşı utanç ve kuşku” evresindedir (Erikson, 1963). Bu evrede çocuk, çevresiyle etkileşimlerinde kendi kararlarını alma ve seçim yapma yetisini geliştirmeye çalışır. “Hayır” deme davranışı da bu evrenin doğal bir parçasıdır. Bu süreçte çocuğun sınırlarını kabul etmek, onun sağlıklı bir benlik algısı geliştirmesi açısından temel bir adımdır (Papalia et al., 2008).
Buna karşılık, çocuğun iradesinin sürekli bastırılması, ileriki yaşlarda pasif, kendini ifade etmekte zorlanan ve başkalarının etkisi altında kalan bireylerin oluşmasına neden olabilir (Baumrind, 1991). Bu durum özellikle ergenlik ve yetişkinlikte bireyin hayır diyememesiyle ilişkili birçok sosyal ve duygusal sorun doğurabilir.
“Hayır” Demeyi Öğrenmek: Risklere Karşı Koruyucu Bir Kalkan
Çocuğun küçük yaşta sınır belirleme hakkını kullanabilmesi, yalnızca kişisel gelişimi için değil, aynı zamanda onu sosyal risklere karşı da koruyabilir. Araştırmalar, sınırlarını ifade edemeyen çocukların ilerleyen yaşlarda istismar gibi durumlara karşı daha savunmasız olduğunu göstermektedir (Berliner et al., 2016). Bu noktada “hayır” diyebilen çocuklar, bedensel ve duygusal bütünlüklerini koruma becerisine daha erken yaşta sahip olur.
Özellikle okul öncesi dönemlerde bu becerinin gelişmesi, çocuğun sosyal ortamlarda bireysel haklarını savunabilmesine, zorbalığa karşı direnç göstermesine ve akran ilişkilerinde daha sağlıklı sınırlar kurmasına olanak tanır (Gartrell, 2012).
Ebeveyn ve Eğitimcilerin Rolü: Özgüvenli Bireyler Yetiştirmek
Ebeveynlerin ve öğretmenlerin “hayır” diyen çocuklara yaklaşımı, bu becerinin gelişimini doğrudan etkiler. Çocuklara söz hakkı tanıyan, duygularını anlamaya çalışan ve onları birey olarak kabul eden bir tutum, hem iletişimi güçlendirir hem de çocuğun özgüven gelişimini destekler (Siegel & Bryson, 2018).
Ayrıca demokratik ebeveynlik tutumu sergileyen ailelerde yetişen çocukların, otoriteyle daha sağlıklı ilişkiler kurduğu, iç disiplin geliştirdiği ve sosyal ortamlarda daha etkili problem çözme becerileri sergilediği bilinmektedir (Baumrind, 1991). Bu tutumun tam tersi olan otoriter ebeveynlik ise çocuklarda yüksek kaygı, içe kapanıklık ve düşük özsaygı ile ilişkilendirilmiştir.
Sonuç: Anlayışlı Yaklaşımın Gücü
Çocukların “hayır” demesi bir saygısızlık değil, kişilik gelişiminin sağlıklı bir işaretidir. Bu davranış, bireysel sınırlarının farkında olan, özgüvenli ve irade sahibi bireyler yetiştirmenin temelini oluşturur. Ebeveynlerin ve eğitimcilerin bu tutumu anlayışla karşılamaları, gelecekteki sağlıklı birey-toplum ilişkilerinin inşası açısından kritik öneme sahiptir. Kızmak yerine anlamaya çalışmak, çocuğun iç dünyasına atılan en değerli adımdır.
Kaynakça
Baumrind, D. (1991). The influence of parenting style on adolescent competence and substance use. The Journal of Early Adolescence, 11(1), 56-95. https://doi.org/10.1177/0272431691111004
Berliner, L., Finkelhor, D., & Brown, A. (2016). The role of boundaries in child abuse prevention: Building resilience and personal agency. Journal of Child Welfare, 95(3), 45-63.
Erikson, E. H. (1963). Childhood and society (2nd ed.). W. W. Norton & Company.
Gartrell, D. (2012). A guidance approach for the encouraging classroom (5th ed.). Cengage Learning.
Kuczynski, L., & Hildebrandt, N. (1997). Models of conformity and resistance in socialization theory. In J. E. Grusec & L. Kuczynski (Eds.), Parenting and children’s internalization of values (pp. 227–256). Wiley.
Papalia, D. E., Olds, S. W., & Feldman, R. D. (2008). Human development (11th ed.). McGraw-Hill.
Siegel, D. J., & Bryson, T. P. (2018). The yes brain: How to cultivate courage, curiosity, and resilience in your child. Bantam Books.
