Beyin, farklı bölgelerin ve ağların birbiriyle sürekli iletişim hâlinde çalıştığı karmaşık ve dinamik bir yapıdır. Düşünmek, karar vermek, duygularımızı düzenlemek ya da sosyal ilişkiler kurmak gibi birçok zihinsel süreç, beynin çeşitli alanlarının aynı anda devreye girmesiyle gerçekleşir.
Bu karmaşık işleyiş, beynimizin esnek ve gelişebilir bir organ olduğunu gösterir. Dolayısıyla, beynimizin çalışma kapasitesini artırmak için yalnızca tek bir beceriye odaklanmak yerine, farklı alanları harekete geçiren deneyimler yaşamak önemlidir.
Örnek olarak, profesyonel basketbolcular sadece basket atışlarını geliştirmezler. Aynı zamanda reflekslerini, duygusal sağlamlıklarını ve stratejik düşünme becerilerini de eğitirler. Bu durum, beynin farklı bölgelerinin koordineli çalışmasını sağlar ve performanslarını artırır.
Böylelikle hem beyin aktif tutulmuş olur hem de gelişmek istenilen alanda somut ilerlemeler kaydedilir.
Beyni Dinç Tutan Deneyim: Gönüllülük
Aktif bir beyin, sağlıklı yaş almanın en temel koşullarından biridir (Sharifi ve ark., 2024). Günlük rutinler bilişsel becerilerimizi bir yere kadar canlı tutar. Ancak bazı deneyimler vardır ki beynin hem duygusal hem de bilişsel merkezlerini aynı anda çalıştırır.
İşte gönüllülük, bu deneyimlerden birisidir. Toplumsal bir projeye katılmak ya da bir dernekte aktif rol almak gibi gönüllü faaliyetler; empati kurma, karar alma, sosyal ilişkileri yönetme ve problem çözme gibi birçok işlevi aynı anda gerektirir.
Gönüllülük sırasında devreye giren başlıca beyin bölgeleri şunlardır:
Prefrontal Korteks: Karar verme, plan yapma, önemli işleri önceliklendirme ve strateji geliştirme gibi yürütücü işlevlerden sorumludur. Bir gönüllülük faaliyeti planlanırken neyin, kim için, ne zaman ve nasıl yapılacağı, neye katkı sağlanacağını ve risk analizini değerlendiririz. Burada prefrontal korteks yardımcımız olur (Carlson ve ark., 2009).
Anterior Singulat Korteks (ACC): Duygusal düzenleme ve sosyal çatışmalarla başa çıkma süreçlerinde rol oynar. Gönüllülük sırasında karşılaşılan duygusal zorluklar bu bölge tarafından yönetilir. Örneğin çocuklarla çalışılan bir gönüllülük faaliyetinde, çocuklara fazla bağlanmak veya aşırı empati kurmak, yapılan çalışmaları olumsuz etkileyebilir. ACC burada devreye girerek duygularla mantık arasında köprü kurar ve uygun sosyal tepkiler geliştirmemizi sağlar (Lockwood ve ark., 2020).
Nucleus Accumbens: Beynin ödül sistemiyle bağlantılı olan bu yapı, gönüllülük sırasında hissedilen içsel tatmin, sevinç ve anlam duygusunun oluşmasında önemli rol oynar. Yardım etmenin ardından hissedilen mutluluk, burada salgılanan dopamin sayesinde ortaya çıkar. Bu da gönüllü davranışların sürdürülmesini ve tekrarlanmasını teşvik eder.
Temporo-Parietal Junction (TPJ): Sosyal biliş yeteneklerinin merkezlerinden biri olan TPJ, başkalarının perspektifini anlayabilmemizi ve onların niyetlerini sezgisel olarak kavrayabilmemizi sağlar. Etkili bir gönüllülük deneyimi, yalnızca yardım etmeyi değil, kime nasıl yardım edileceğini de öngörmeyi gerektirir. Bu da TPJ’nin aktif çalışmasıyla mümkün olur.
Tüm bu süreçler beynin farklı bölgelerini aktive eder ve nöropsikolojik işlevleri dinç tutar. Bu gönüllü yolculuğunda başkalarına fayda sağlarken, farkında olmadan kendi zihinsel sağlığımıza da yatırım yapmış oluruz.
Nöroplastisite: Beynin Kendini Yenileme Gücü
Beyin, yeni bir şey öğrenirken, alışkanlık geliştirirken veya bir deneyim yaşarken nöronlar arasında yeni bağlantılar oluşturur. Bu bağlantılar kullanılmaya devam ettikçe güçlenir, kullanılmayanlar ise zayıflar veya tamamen kaybolur.
Bu sayede beyin gereksiz bilgileri temizleyerek odağı güncel bilgilere yöneltir ve daha verimli çalışır. İşte bu esnekliğe nöroplastisite denir. Nöroplastisite sayesinde kişiler yeni bilgiler öğrenebilir, yeni alışkanlıklar edinebilir ve travma gibi olumsuz deneyimlerden sonra iyileşme mümkün kılınabilir.
Gönüllülük gibi duygusal ve bilişsel olarak zengin deneyimler, nöroplastisiteyi doğrudan destekler. Çünkü nöroplastisite en çok, beynin farklı bölgeleri aynı anda ve yoğun şekilde çalıştığında ortaya çıkar.
Bir etkinlik organizasyonu yapmak yeni fikirler üretmeyi, planlama yapmayı, olası problemleri öngörebilmeyi, kriz yönetimini ve daha birçok beceriyi gerektirir. Bu da beynin geniş bir ağını aktive eder ve sinaptik bağlantıların güçlenmesini sağlar.
Böylelikle beyin kendini zorlayarak değişikliğe uğrar ve yeni durumlara karşı uyum sağlamış olur. Beyin, kullandıkça gelişen bir yapıdır.
Gönüllülük gibi hem anlamlı hem çok yönlü deneyimler, bu gelişimi desteklemek için güçlü bir zemin sunar. İnsan yalnızca düşünerek değil, hissederek, bağ kurarak, anlam yaratarak değişir ve beyin de tam bu noktalarda dönüşmeye başlar.
Beyin, Ruh ve Toplum İçin Sürdürülebilir Gönüllülük
Gönüllülük, yalnızca toplumsal bir sorumluluk değil; zihinsel, duygusal ve sosyal sağlığımızı besleyen bir yaşam biçimidir. Beynin farklı bölgelerini aynı anda çalıştırarak nöroplastisiteyi destekler ve zihinsel işlevleri uyarır.
Ancak bu etkilerin kalıcı olabilmesi için gönüllülüğün bir alışkanlığa dönüşmesi gerekir. Zamanla bu çaba yalnızca bir eylem değil, bireyin kimliğini besleyen bir parça hâline gelir.
Kendini topluma katkı sunan biri olarak görmek, kişiye hem içsel motivasyon kazandırır hem de yaş alma sürecinde zihinsel sağlığı korumaya yardımcı olur.
Gönüllülük, beynin olduğu kadar ruhun da aktif kalmasını sağlayan sürdürülebilir bir iyilik biçimidir. Ve belki de bu yüzden, kendimizi en iyi hissettiğimiz anlar, başkalarına en çok dokunduğumuz anlardır.
Kaynakça
Carlson, M. C., Erickson, K. I., Kramer, A. F., Voss, M. W., Bolea, N., Mielke, M., McGill, S., Rebok, G. W., Seeman, T., & Fried, L. P. (2009). Evidence for neurocognitive plasticity in at-risk older adults: the experience corps program. The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences, 64(12), 1275–1282. https://doi.org/10.1093/gerona/glp117
Lockwood, P. L., O’Nell, K. C., & Apps, M. A. J. (2020). Anterior cingulate cortex: A brain system necessary for learning to reward others? PLoS Biology, 18(6), e3000735. https://doi.org/10.1371/journal.pbio.3000735
Sharifi, S., Babaei Khorzoughi, K., & Rahmati, M. (2024). The relationship between volunteering and cognitive performance in older adults: A systematic review. Geriatric Nursing (New York, N.Y.), 55, 89–96. https://doi.org/10.1016/j.gerinurse.2023.10.020
