Sınav yılı öğrenciler için yalnızca bilgi değil, zaman yönetimi ve duygusal dayanıklılık sınavıdır. Çoğu öğrenci yeterli bilgiyi öğrenmiş olsa da “yapmam gerekeni biliyorum ama başlamıyorum” cümlesini kurar.
İşte bu durumun bilimsel adı erteleme davranışıdır. Bu yazıda ertelemenin ne olduğunu, neden ortaya çıktığını ve öğrencilerin bu davranışı nasıl aşabileceğini ele alacağız.
Erteleme Davranışı Nedir?
Erteleme davranışı, yapılması gereken bir görevi bilinçli şekilde geciktirmek, çoğu zaman da bunun olumsuz sonuçlarını bilerek yapmaktır.
“Bugün değil, yarın başlarım.” cümlesi başlangıçta masum görünür; ama zamanla birikerek öğrencinin başarısını sessizce aşındırır.
Bilim insanları ertelemeyi, kişinin öz-düzenleme becerisinde bir aksama olarak tanımlar. Yani sorun “tembellik” değil, duygularını ve davranışlarını yönetmekte zorlanmaktır.
Sınav Hazırlığında Ertelemenin Görünümleri
-
Çalışma saatini ertesi güne bırakmak
-
Deneme sınavını “hazır hissetmediği” için ötelemek
-
Yapılması gereken konu tekrarlarını yarıda bırakmak
-
Telefon, sosyal medya gibi dikkat dağıtıcılara kolayca yönelmek
Çoğu öğrenci aslında çalışmak istediğini, ama bir türlü başlayamadığını söyler. Bu, erteleme davranışının klasik örneğidir.
Neden Erteliyoruz?
Araştırmalar erteleme davranışının tek bir nedeni olmadığını, birkaç ana başlık altında toplandığını gösteriyor:
1. Duygusal Kaçınma
Zor, sıkıcı ya da sınav kaygısı uyandıran görevler kişide rahatsızlık yaratır.
Kısa vadede bu rahatsızlıktan kaçmak için görev ertelenir.
2. Mükemmeliyetçilik ve Hata Kaygısı
“Eksik ya da yanlış yaparsam başarısız olurum.” düşüncesi göreve başlamayı engeller.
Aslında yüksek beklentiler, çalışmaya değil kaçınmaya yol açar.
3. Anlık Hazza Yönelme
İnsan beyni ödülü hemen almak ister.
Sosyal medya, kısa videolar, oyunlar anlık mutluluk sunar; uzun vadeli sınav başarısı ise uzak bir hedef gibi görünür.
4. Zamanı Yanlış Algılama
“Daha çok zamanım var.” hissi, özellikle gençlerde sık görülür.
Görevin tahmin edilenden uzun sürmesi son anda panik yaratır.
5. Destek Eksikliği
Plan yapmayı, düzen kurmayı öğrenmemiş ya da bu konuda destek alamayan öğrencilerde erteleme davranışı daha kolay ortaya çıkar.
Ertelemenin Sonuçları
Erteleme davranışı yalnızca çalışma programını aksatmakla kalmaz:
-
Kaygıyı Artırır: Son ana bırakılan görevler daha yüksek stres yaratır.
-
Öz-Güveni Zedeler: “Yine yapamadım.” düşüncesi öğrenciyi başarısız hissettirir.
-
Başarıyı Düşürür: Konular yetişmez, tekrar eksik kalır.
-
Sağlığı Etkiler: Yoğun kaygı uykusuzluk ve yorgunlukla birleşir.
Yani erteleme davranışı, hem zihinsel hem bedensel yük oluşturur; öğrencinin potansiyelini tam kullanmasını engeller.
Ertelemeyi Aşmanın Yolları
Erteleme davranışını değiştirmek mümkündür. Araştırmalar özellikle şu yaklaşımların etkili olduğunu gösteriyor:
1. Görevleri Küçük Parçalara Bölmek
Büyük bir hedef yerine, “bugün 20 soru çözeceğim” ya da “bu akşam yalnızca Trigonometri’nin girişini tekrar edeceğim” gibi küçük ve net hedefler erteleme duvarını yıkar.
2. Başlama Anını Netleştirmek
“Ne zaman istersem başlarım” düşüncesi erteleme davranışının en büyük tetikleyicisidir.
Belirli saat ve süre belirlemek (ör. 16.00–16.40 matematik) davranışa başlamayı kolaylaştırır.
3. Dikkat Dağıtıcıları Azaltmak
Telefonu ulaşamayacağı bir yere koymak, bildirimleri kapatmak, sessiz bir ortam yaratmak odaklanmayı artırır.
4. Önce Kolaydan Başlamak
Özellikle sınav kaygısı yüksekse, basit bir görevle başlamak motivasyon yaratır.
Başladığını görmek “devam etme isteği” doğurur.
5. Duygu Düzenleme Becerileri
Nefes egzersizi, kısa mola, olumlu iç konuşma gibi yöntemler kaygıyı azaltır ve göreve başlamayı kolaylaştırır.
6. İlerlemeyi Görselleştirmek
Takvim veya tablo üzerinde yapılan çalışmaları işaretlemek, öğrenci motivasyonunu yükseltir.
Ebeveynlere Not
Erteleme davranışını yalnızca “disiplinsizlik” ya da “isteksizlik” olarak görmek öğrenciyi savunmaya iter.
Destekleyici tutum çok daha etkilidir:
-
Yargılamayın, Anlayın: Çocuğunuzun yaşadığı kaygıyı fark edin.
-
Birlikte Plan Yapın: Haftalık çalışma planını konuşarak hazırlayın.
-
Süreci Takip Edin, Sonuç Üzerinde Baskı Kurmayın: Çaba ve sürekliliğe odaklanın.
-
Ödül ve Molayı Unutmayın: Küçük ilerlemeleri takdir edin.
Erteleme davranışının aşılmasında aile-öğrenci-öğretmen üçgeni birlikte hareket ettiğinde başarı çok daha kolay gelir.
Son Söz
Erteleme davranışı, görünmez ama güçlü bir engeldir.
Onu fark edip sebeplerini anladığımızda, aslında öğrencinin çalışma isteğini değil, duygusal bariyerini hedef aldığımızı görürüz.
Küçük adımlar, düzenli takip ve destekleyici bir çevreyle bu engel aşılır.
Ve her öğrencinin potansiyeline ulaşması için bu yolculuk çok değerlidir; çünkü sadece hedefe değil, dönüşümüne de tanıklık edersin.
