Birey olarak ortak paylaşımlarımız düşünce, duygu ve davranıştır. Hepimiz hayatımız boyunca bazı şeyler üzerine düşünür, bunun etkisi olarak bir duygu açığa çıkarır ve sonuç olarak davranış gerçekleştiririz. Daha açık ve anlaşılır bahsedecek olursam: Örneğin; sabah evden çıktığımızda sokakta bir arkadaşımıza denk geldiğimizi farz edelim. Arkadaşımızı gördük ve ona tam selam verecekken kafasını çevirip arabasına binip gittiğine şahit olduk. O anda “Acaba arkadaşım bana küstü mü, neden selam vermedi?” şeklinde düşünürüz. Sonrasında kendimizi belki öfkeli belki de üzgün hissederek duygumuzu fark ederiz. İçimizden ya onu arayıp “Bir sorun mu var, seni gördüm sanki beni görmemezlikten geldin” diye sorar ya da sonraki karşılaşmamızda bu sefer biz onu görmezden gelerek bir davranışgerçekleştirmiş oluruz.
Hepimiz zaman zaman sıkıntılı günler yaşıyor olabiliriz. İki ayrı insanın başına gelen aynı duruma farklı tepkiler verdiğini sıklıkla gözlemleriz. Az önce bahsettiğim örnekte daha iyimser bir bakış açısına sahip olan bir insan düşünün. Tepkileri ne olur? Muhtemelen “Sanırım dalgındı, beni görmedi” diye düşünür, bununla beraber sakin bir duyguiçerisinde olur ve “İyi misin?” diye yardımcı olmaya çalışırdı. Oysaki yaşanılan durum aynı ancak verilen düşünce, duygu ve davranış bileşenleri farklıdır.
Bilişsel Sistemimiz ve Duyguların Etkisi
Bilişsel sistemimiz çevremizdeki olayları ve durumları yorumlayarak onu anlamamızı sağlar. Elbette o anda bulunduğumuz olumlu ya da olumsuz koşullar düşüncelerimiz üzerinde büyük etki yaratır. Zihnimize gelen her düşünce gerçekçi ya da doğru değildir. Yaşadığımız deneyimler ve içerisinde bulunduğumuz ruh hali, düşüncelerimizle ilişkilidir. Genellikle hissettiğimiz olumlu duygular düşüncelerimizi olumlu etkilerken, olumsuz duygular adeta bir slogan gibi zihnimizin içerisinde döner durur. Tam da bu şekilde gerçeklikten uzak ve genelleştiren cümle kalıplarına rastlarız:
-
“Kimse beni sevmiyor.”
-
“Hiçbir şey başaramıyor ve hiçbir işe yaramıyorum.”
-
“Bu gidişle her girdiğim işten çıkarılacağım.”
-
“Ailem benden nefret ediyor.”
-
“Sanırım okulu bırakacağım, derslerimi anlamıyorum.”
-
“O kadar mutsuzum ki tüm sorunlar beni buluyor.”
-
“Ne yaparsam yapayım işler istediğim gibi gitmiyor.”
Bu düşünce kalıpları daha da kötü hissetmemize neden olarak daha fazla olumsuz düşünce kalıplarıyla meşgul olmamıza yol açar. Ne kadar olumsuz düşünürsek, o kadar kötü hissetmeye ve gerçeklikten uzak davranışlargerçekleştirmeye başlarız. Bu durum adeta bir kısır döngü haline gelir. Düşüncelerimiz, duygularımız ve davranışlarımız bir bütün halinde birbirini etkiler. Peki olumsuz düşünce ve duygulardan kendimizi alıkoyamadığımızda ne yapmalıyız?
Olumsuz Düşüncelerden Kurtulma Yöntemleri
-
Öncelikli Hedef: İçinde Bulunulan Duyguyu Belirlemek
O anda hangi duygu içerisindeyim?
Üzüntülü ya da kızgın mıyım?
Hissettiğim şey ne ve bunun farkında mıyım? -
Olumsuz Düşünceleri Yazmak
Aklıma gelen düşünceler neler?
O anda ne yapıyordum?
Hangi düşünce bana kendimi kötü hissettiriyor? -
Gerçekçilik Sorgulaması
Düşündüğüm şeyler ne kadar gerçekçi?
Düşündüklerimin bana bir faydası var mı?
Düşüncelerim, beni gerçeğe mi yönlendiriyor yoksa tamamen olumsuz hissetmemi mi sağlıyor? -
Alternatif Düşünce Geliştirmek
Düşüncelerimde hata yapıyor muyum?
Acaba yaşadığım bu durum bir yakınımın başına gelse, bana şu an düşündüğüm şeyi söylese bununla ilgili ne düşünürdüm?
“Şu an düşündüğüm şey durumumla ne kadar ilişkili?”
Bilişsel Hatalar ve Düşünce Kalıpları
Bilişsel sistemde yapılan bazı düşünce hataları vardır. Bunlar:
-
Aşırı Genelleme
-
Ya hep ya hiç mantığı
-
Etiketleme
-
Kişiselleştirme
-
Meli/malı düşünce kalıpları
-
Karşıdakinin zihnini okumak
-
Felaketleştirme
-
Hatalı falcılık yapmak
-
Duygusal mantık yürütmek
-
Olumsuzlukları büyütmek
-
Olumluyu geçersiz kılmak
Olumsuz düşünce kalıplarını biçimlendirmek ani ve kolay gelişen bir beceri değildir, zaman ve pratik gerektiren bir beceridir. Düzenli alıştırmalar yaparak zamanla düşünceleri kontrol etmek mümkündür.
Düşünceler Üzerinde Hakimiyet Kurmak İçin Kendine Sorulması Gereken Sorular
-
Düşüncelerim ya hep ya hiç şeklinde mi?
-
Başıma olumlu bir olay geldiğinde onu küçümsüyor muyum?
-
Olayı deneyimlemeden falcılık mı yapıyorum?
-
Olumsuz olayları büyütüyor muyum?
-
Genellikle cevabı olmayan sorular mı soruyorum?
-
Tek bir olumsuz olayı durumun tamamı ile mi ilişkilendiriyorum?
-
Olayları kişisel mi algılıyorum?
-
En ufak olumsuzlukta felaket senaryosu mu oluşturuyorum?
-
Yaşadığım bir olayda karşıdakine sormadan kendi düşünceme inanmayı mı tercih ediyorum?
-
Düşüncelerim arasında esneklik var mı?
-
Duygusal düşünerek gerçeklikten kopuyor muyum?
-
Gerçekten öyle mi düşünüyorum, yoksa öyle düşünmem gerektiği için mi bu düşünceye bağlı kalıyorum?
Tüm bunlar, zihne gelen düşünceyi önce fark ederek, daha sonra da anlamaya çalışarak gerçekçi düşünce kalıplarına sahip olmamıza yardımcı olur. Sağlıklı düşünce, duygu ve davranış sistemine sahip olabilmek için olabildiğince an’da kalmak oldukça önemlidir.
Ben şu an ne düşünüyorum?
Ne hissediyorum?
Ne yapıyorum?
Bu soruları gün içinde sıkça sormak gerçeklikle doğru bağ kurmayı destekler. Unutmayalım ki düşüncelerimizi yönettiğimizde, duygularımızı ve davranışlarımızı yönetmek oldukça kolaydır. Düşüncelerinizi değiştirin, duygularınız değişsin, duygularınızı değiştirin, davranışlarınız değişsin, davranışlarınızı değiştirin, hayatınız değişsin.
