Bugün, ebeveynlerle en sık konuştuğumuz konulardan birine değineceğim:
“Çocuğum sorumluluk sahibi değil, ne yapmam lazım?”
Çocukların Sorumluluk Almamasının Nedenleri
Günümüzde birçok ebeveyn, çocuklarının sorumluluk almaya istekli olmadığını, verilen görevleri yerine getirmekte zorlandığını, ödevlerini yapmadığını veya kendi yaşamlarını yönetme konusunda yeterince aktif rol almadıklarını dile getirmektedir. Bu durum yalnızca bireysel bir sorun değil; aynı zamanda uzun vadede toplumsal hayata katılımı ve üretken bireyler yetiştirmeyi etkileyen önemli bir gelişimsel meseledir. Psikolojik ve eğitimsel açıdan bakıldığında, çocukların sorumluluk bilincinin oluşmaması; erken çocukluk döneminden itibaren şekillenen ebeveyn tutumları, çevresel faktörler ve bireysel özelliklerin bir bileşkesi olarak değerlendirilmelidir.
Sorumluluk, bir çocuğun kendi davranışlarının sonuçlarını üstlenmesi, görevlerini yerine getirmesi ve başkalarıyla olan ilişkilerinde güvenilir olmasıdır. Bu bilinç doğuştan gelmez; yaşamın ilk yıllarından itibaren uygun deneyimlerle gelişir.
Aşırı Koruyucu Ebeveyn Tutumlarının Etkisi
Sıklıkla karşılaştığımız sorunlardan biri, ebeveynlerin aşırı koruyucu veya müdahaleci tutumlarıdır. Aşırı müdahaleyle yetiştirilen çocuklar, sorumluluk bilinci gelişmemiş bireyler hâline gelirler. 9-10 yaşına geldiklerinde ebeveynler onlara bazı sorumluluklar yüklemeye çalışır, ancak bu çocuklar istenilen davranışları sergilemekte isteksizdir. Çünkü ebeveynlerin aşırı korumacı yaklaşımı, çocuğun sorumluluk duygusunun gelişmesinin önüne geçmiştir. Araştırmalar, çocuklarına yaşına uygun görev ve sorumluluklar vermeyen, onların yerine her şeyi üstlenen ebeveynlerin; çocuklarının özgüven ve sorumluluk duygusunu olumsuz etkilediğini göstermektedir (Maccoby & Martin, 1983).
Çocuklara Hangi Yaşta, Ne Tür Sorumluluklar Verilmeli?
Ebeveynlerden sıkça duyduğum sorulardan biri de şu: “Çocuklara hangi yaşta, ne tür sorumluluklar verelim?”
Bu soruya cevap olabilecek kısa bir liste hazırlayalım. Belki ebeveynlere, yaşa uygun sorumluluklar konusunda rehberlik edebilir:
Çocuklara sorumluluk verirken yaşlarını ve bireysel farklılıklarını göz önünde bulundurmalıyız. Sorumluluk kazandırma süreci, gelişim dönemlerine uygun şekilde ilerlemelidir:
- 2-3 Yaş: Basit seçimler yapmasına izin vermek (kıyafet seçimi gibi), oyuncaklarını toplamasını istemek.
- 4-5 Yaş: Masayı kurmaya yardım etmek, kendi eşyalarını dolabına koymak.
- 6-7 Yaş: Günlük ödevlerini düzenlemek, sabah rutinlerini kendi başına yerine getirmek.
- 8-10 Yaş: Haftalık görev listeleri oluşturmak (odasını düzenlemek, evcil hayvana bakmak gibi).
- 11-13 Yaş: Zaman yönetimini öğrenmek, küçük alışveriş listeleri hazırlamak.
- 14 Yaş ve Sonrası: Daha büyük projelerde (toplumsal hizmet, kulüp çalışmaları) aktif görev almak, bütçe planlamasına katkı sağlamak.
Erken Dönemde Sorumluluk Eğitimi
Er faptig, çocukların benlik algısını, özgüvenini ve içsel motivasyonunu doğrudan etkiler. Sorumluluk alan çocuklar, ilerleyen yaşam dönemlerinde karşılaştıkları zorluklar karşısında daha dirençli, çözüm odaklı ve üretken bireyler olurlar.
Çocuklara “Sen yapamazsın” mesajı vermek, gelişimlerini engeller. Oysa “Denemen çok kıymetli” gibi destekleyici ifadeler, çocuğun öğrenme ve başarma isteğini pekiştirir.
Sorumluluk Sahibi Bireyler Yetiştirmek İçin Öneriler
- Net ve Açık Beklentiler Belirleyin: Çocuğa yaşına uygun görevler verin ve ne beklediğinizi açıkça ifade edin.
- Süreklilik Sağlayın: Sorumluluk, bir kerelik bir görev değil; bir yaşam alışkanlığıdır.
- Model Olun: Çocuklar gözlemleyerek öğrenir. Kendi sorumluluklarınızı yerine getirirken bunu onlara gösterin.
- Hataları Öğrenme Fırsatı Olarak Görün: Mükemmeliyetçilik, sorumluluk gelişiminin en büyük düşmanıdır. Çocuğunuz hata yaptığında cezalandırmak yerine, süreci birlikte değerlendirerek gelişmesine destek olun.
- Övgü ve Teşvikte Cömert Olun: Çocuğunuzun çabalarını fark edin ve takdir edin. Ancak övgüleriniz somut ve gerçekçi olsun.
Sorumluluk Eğitimi ve Toplumsal Katkı
Çocukların sorumluluk duygusu, hem aile içinde hem de okulda yaşam becerilerinin temeli olarak önemli bir rol oynar. Sorumluluk, çocukların bağımsızlıklarını geliştirmelerine, başkalarına karşı duyarlı olmalarına ve toplumsal rollerine hazırlıklı bireyler hâline gelmelerine yardımcı olur. Oyunlar ve yaş yaşa uygun görevler, bu sürecin etkin bir parçası olarak kullanılabilir. Ebeveynlerin sabırlı ve anlayışlı bir tutumla çocuklarına sorumluluk kazandırmaları, onların sağlıklı bir gelişim göstermelerine önemli katkılar sunar.
