1800’lü yıllardan bu yana bir tanıma sahip olan ve çeşitli sebeplerden ötürü ilgi çeken çoklu kişilik bozukluğu nedir? Yıllar önceki şeklinden günümüze nasıl bir değişim sergilemiştir? Tanı ölçütlerinden klinik özelliklerine, tarihçesinden ortaya çıkma nedenlerine değin geniş bir perspektifle hazırlanan bu yazıda çoklu kişilik bozukluğu ele alınacaktır.
İlk olarak çoklu kişilik bozukluğunun psikolojideki yerini anlamlandırmaya çalışmak, yazının verimliliği açısından faydalı olacaktır. 19.yüzyılın başlarında Benjamin Rush tarafından tanımlaması yapılan dissosiyatif kimlik bozukluğu (ÇKB), 1800’lü yıllara kadar kötü ruhlardan ve şeytandan etkilenme durumu olarak kabul ediliyordu (Tamam & Gençtürk, 2014). Zamanla psikiyatride bilimsel olarak incelenmeye başlayan ÇKB, DSM 3’te ayrı bir tanı olarak yer almasıyla birlikte üzerinde yapılan çalışmaların sayısı artmış ve sınıflandırılması pekişmiştir. Bilakis Freud ve Bleuler de ÇKB olgusunu gözlemlemiş ve kendi ekollerine göre yorum yapmışlardır. Freud bu durumu psikodinamik sebeplere bağlarken, Bleuler ise şizofreninin bir yansıması olarak değerlendirmiştir.
Psikiyatrik hastalık olarak kabul edildikten sonra birçok farklı şekilde tanımlanan ÇKB’yi peki biz nasıl tanımlarız?
Çoklu kişilik bozukluğu, bir bireyde bir ya da daha fazla alt kişiliğin varlığının saptanmasıyla gerçekleşen ve zihinsel kargaşa yaratan bir psikolojik rahatsızlıktır (Tamam & Gençtürk, 2014). ÇKB’deki ortalama alt kişilik sayısı 7 ile 15 arasında bulunmuştur. Alt kişilikler; bireyin sahip olduğu karakteristik özelliklere, cinsiyete, kültürel etkilere, ailevi faktörlere göre değişkenlik gösterebilir. En sık görülen alt kişilik türü ise çocukluk döneminde gerçekleşen bazı olumsuzlukların sonucu ortaya çıkan alt kişiliklerdir. Araştırmalar sonucu bu oran %85-96 arasında bulunmuştur.
Bireyin sahip olduğu bu alt kişiliklerin yapısı birbirinden farklı ve hatta birbirine zıt şekilde olabilir. Aynı bireyde bir alt kişilik dışa dönük iken diğer alt kişilik içine kapanık olabilir. Bu farklılık zaman zaman çatışmaya da dönüşür; bir alt kişilik diğer alt kişiliği öldürmeye çalışabilir. Böyle durumlarda hastada zihinsel kargaşanın artışı, özkıyım ya da kendini yaralama girişimleri görülür.
Çoklu kişilik bozukluğu hakkında genel bir bilgiye sahip olduktan sonra biraz daha ayrıntıya inip nedenlerini ve psikoloji alanındaki yaygınlığını inceleyelim.
Dissosiyatif kimlik bozukluğunın ortaya çıkışına sebep olan durumlardan ilki, üzücü yaşam olaylarıdır. Özellikle çocuklukta yaşanan fiziksel ya da cinsel istismar, aile yakınının ya da akrabanın ölümü, kazalar, terk edilme gibi olumsuz durumlar ÇKB’nin ortaya çıkışını hızlandırabilir. Yapılan çeşitli araştırmalar, ÇKB olgularının %68-90’ının cinsel istismarlar, %60-82’sinin ise fiziksel istismarlar sonucu olduğunu ve daha çok çocukluk döneminde karşılaşıldığını ileri sürmüştür. Ayrıca bireyde derin üzüntü ve hasar bırakan olayların aşılamaması ve zihinde bir yerlerde sürekli olarak var olması da dissosiyatif kimlik bozukluğu için önemli kaynak noktalardır.
Dissosiyatif kimlik bozukluğunın ortaya çıkışına sebep olan diğer bir durum, dış desteğin olmamasıdır. Zihinsel kargaşa yaşayan insanlar için dış ortamın önemi göz ardı edilemeyecek kadar mühimdir. Bu yüzden ÇKB olgularında içsel kargaşaya iyi gelen dış desteğin her daim var olması gerekir. Fakat ÇKB’ye sahip olan birçok bireyde ebeveynlerin, akrabaların, öğretmenlerin yatıştırıcı rol üstlenmediği, bireye destek oranının az olduğu belirlenmiştir.
Diğer bir neden ise ÇKB’yi yaşayan bireyin altyapısında bu bozukluğa sebep olabilecek bazı olumsuz durumların varlığıdır. Zihinsel, bedensel ya da kültürel şekilde olabilecek bu durumlar, dissosiyatif kimlik bozukluğu için önemli bir sebep teşkil edebilir. Bunlar için en iyi iki örnek: borderline kişilik bozukluğu ve epilepsidir.
Dissosiyatif kimlik bozukluğunın nedenlerinden bahsettikten sonra psikoloji sahasındaki karşılaşılma sıklığından bahsedelim.
Bu konu hakkında tam olarak ortak bir görüş bulunmuyor. Tanımlanması ve DSM-3’te yer almasından bu yana çeşitli psikologlar ve araştırmacılar farklı yorumlarda bulunmuştur. Bazıları için ÇKB, klinik alanda çok az karşılaşılan hatta hiç karşılaşılmayan bir psikolojik rahatsızlık iken, kimileri içinse klinik alanda sık karşılaşılan bir olgudur. Kuzey Amerika’da yapılan bazı ölçümlerde karşılaşılma sıklığı %0.5-2 iken, başka bazı ölçümlerde bu oran %5-10 olarak belirlenmiştir. Ayrıca erkeklere nispeten kadınlarda daha sık karşılaşılması ÇKB olgularında kadınların oranı %88-98 olarak ölçülmesi merak ve araştırma konusudur.
Sonuç olarak, çoklu kişilik bozukluğu ile ilgili son yıllarda birçok araştırma ve çalışma yapılmış olup çeşitli psikologlar ve bilim insanları tarafından farklı şekilde yorumlanmıştır. Dikkat edilmesi gereken nokta, ÇKB olgusunun psikoloji sahasındaki yerinin önemidir. Her ne kadar bu bozukluğun varlığıyla ilgili şüphe duyan bir grup olsa da çoklu kişilik bozukluğu, günlük hayatta, kliniklerde karşılaşılan ve psikolojide önemli yer teşkil eden bir psikolojik rahatsızlıktır.
Kaynakça
Tamam, L., & Gençtürk, M. (2014). Çoğul kişilik bozukluğu (Dissosiyatif kimlik bozukluğu): Bir gözden geçirme [Multiple personality disorder (Dissociative identity disorder): A review]. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/264423752
