Aşk, insanlık tarihi boyunca varoluşun en temel ve karmaşık duygularından biri olarak görülmüştür. İnsanların yaşamları boyunca defalarca deneyimlediği, hakkında sayısız şiir, roman ve düşünce üretildiği bu duygu, kimi zaman umut ve heyecanla dolu bir yolculuğa dönüşürken; kimi zaman da insanın iç dünyasında derin çatlaklar açan, yıkıcı bir fırtına şeklinde ortaya çıkar. Aşk, aynı zamanda insan ruhunu besleyen, kalpleri onaran, yaşamı anlamlandıran bir güç olma özelliğine de sahiptir. Ancak “Aşk, kaybedenlerin hastalığı mıdır?” sorusu, bu duygunun doğasını sorgulayan ve tartışmaya açık oldukça çarpıcı bir ifadedir. Bu soru, aşkın zayıflık, çaresizlik veya eksiklikle mi ilişkilendirilmesi gerektiğini, yoksa insanın hayatını zenginleştiren evrensel bir deneyim olup olmadığını sorgulatır.
Farklı dönemlerin filozofları, yazarları ve düşünürleri aşkı kendi bakış açılarıyla yorumlamışlar ve tanımlamışlardır. Alman edebiyatının büyük ismi Johann Wolfgang von Goethe, aşkı insan aklının sınırlarını zorlayan, adeta aklın ötesine geçen yoğun bir duygu olarak tanımlar. Psikanalizin kurucusu Sigmund Freud, aşkı, bastırılmış ve bilinçaltında saklı kalan arzuların bilinç yüzeyine çıkması olarak ele almıştır. Antik Yunan filozofu Platon ise aşkı ruhun kendi eksik parçasını arayışı, tamamlanma çabası olarak anlamlandırmıştır. Spiritüel öğretiyi benimseyen Osho ise aşkın kaçınılmaz olarak acı, ıstırap ve karmaşık duygularla iç içe geçtiğini belirtmiştir. Bu farklı ve derin görüşler, aşkın hem insanı büyüleyen hem de bazen yakıp yıkan bir duygu olduğunu gözler önüne serer.
Psikoloji biliminin gelişmesiyle birlikte aşk, artık sadece bir duygu değil; aynı zamanda biyolojik süreçlerin, hormonal tepkimelerin ve zihinsel bağların karmaşık bir birleşimi olarak anlaşılmaktadır. Robert Sternberg tarafından geliştirilen üçgen aşk teorisi, aşkı üç temel bileşene ayırır: samimiyet, tutku ve bağlılık. Bu bileşenlerin farklı oranlarda karışımı, sekiz ayrı aşk biçimini oluşturur. Sadece samimiyetin hakim olduğu dostane bağlardan, yoğun tutkunun ön planda olduğu ateşli aşklara; yalnızca bağlılığın sürdüğü ilişkilerden, tüm bileşenlerin dengede olduğu olgun ve tam aşka kadar çok farklı çeşitlilikler söz konusudur. Bu da aşkın, herkes için eşsiz ve bireysel bir deneyim olduğunu gösterir.
Biyolojik açıdan incelendiğinde aşk, beynin karmaşık kimyasal tepkimeleri ile şekillenir. Dopamin, aşkın ilk safhalarında yoğun olarak salgılanır ve kişide coşku, enerji artışı, mutluluk ve bazen de dikkat dağınıklığı yaratır. Bu hormonun etkisi, aşkı bağımlılık benzeri bir deneyim haline dönüştürebilir. Öte yandan serotonin seviyelerinin düşmesi, takıntılı düşüncelerin ve saplantılı duyguların ortaya çıkmasına yol açabilir. Aşkın ilk dönemlerinde birey, heyecan ve endişe arasında gidip gelen duygusal dalgalanmalar yaşar. Buna karşın oksitosin ve vazopressin gibi hormonlar, fiziksel temas, sarılma ve samimiyet anlarında salgılanarak, uzun süreli güven ve bağlılığı güçlendirir. Böylece heyecanlı tutku zamanla daha derin, sağlam ve sakin bir bağa dönüşür.
Yine de aşkın etkileri her zaman olumlu değildir. Karşılıksızlık, ayrılık, aldatılma ya da toksik ilişki koşulları, kişinin özgüvenini sarsabilir, yoğun kaygılar ve depresyon gibi ruhsal sorunlara zemin hazırlayabilir. Aşkın birey üzerinde yarattığı etkiler, yaşanış biçimi, ilişki dinamikleri ve psikolojik altyapıya bağlı olarak büyük ölçüde değişkenlik gösterir.
Bağlanma teorisi, aşk deneyimimizi şekillendiren önemli bir psikolojik kavramdır. Çocuklukta ebeveyn ve bakım verenlerle kurulan bağlanma stilleri, yetişkinlikteki romantik ilişkilerimizi doğrudan etkiler. Güvenli bağlanan bireyler, sağlıklı, sürdürülebilir ve doyurucu ilişkiler kurmaya yatkındır. Kaygılı bağlanma stiline sahip olanlar, yoğun sevgi ihtiyacı ve terk edilme korkusuyla ilişkilerinde dengesizlikler yaşarken; kaçıngan bağlanma stili duygusal yakınlıktan kaçınmayı tercih eder. Dağınık bağlanma stili ise genellikle tutarsız, kararsız ve inişli çıkışlı ilişki davranışlarıyla kendini gösterir.
Carl Gustav Jung’un psikolojik yaklaşımına göre, aşk bireyin kendi içinde tamamlanmamış, eksik gördüğü yanlarını başka bir kişide tamamlamaya çalışmasıdır. İnsan, aşık olduğu kişide kendi idealize edilmiş benliğini yansıtır. Bu nedenle kendini ne kadar eksik, tamamlanmamış hissediyorsa, aşka o kadar derin bağlanır. “Aşk, kaybedenlerin hastalığıdır” ifadesi de bu içsel boşluk ve tamamlanma arzusuna işaret eder.
Sonuç olarak, aşk, ne sadece kaybedenlerin deneyimlediği bir hastalık ne de sadece seçilmişlerin ulaşabildiği kutsal bir duygu biçimidir. Kişinin karakteri, yaşam deneyimleri, bağlanma tarzı ve ilişki koşulları, aşkın nasıl hissedilip yaşanacağını belirler. Sağlıklı, karşılıklı saygı ve güvenle örülü ilişkilerde aşk, bireyi dönüştüren, iyileştiren ve hayata anlam katan bir güç olur. Ancak yanlış koşullarda yaşandığında, ruhsal yaralar açabilir, hatta kişinin psikolojik bütünlüğünü tehdit edebilir. Bu yüzden aşk, çok katmanlı, bireysel olarak şekillenen ve yaşanan karmaşık bir süreçtir; doğru deneyimlendiğinde hayatı zenginleştiren, yanlış deneyimlendiğinde ise sarsıcı sonuçlara yol açan derin bir insani duygudur.
Kaynakça
-
Sternberg, R. J. (1986). A Triangular Theory of Love. Psychological Review, 93(2), 119–135.
-
Hazan, C., & Shaver, P. (1987). Romantic love conceptualized as an attachment process. Journal of Personality and Social Psychology, 52(3), 511–524.
-
Fisher, H. (2004). Why We Love: The Nature and Chemistry of Romantic Love. Henry Holt and Company.
-
Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. Basic Books.
-
Freud, S. (1915). Instincts and their Vicissitudes. In J. Strachey (Ed. & Trans.), The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud (Vol. 14, pp. 109–140). Hogarth Press.
-
Jung, C. G. (1959). The Archetypes and The Collective Unconscious. Princeton University Press.
-
Levine, A., & Heller, R. (2010). Attached: The New Science of Adult Attachment and How It Can Help You Find—and Keep—Love. TarcherPerigee.
