Aile, bireyin dünyaya gözlerini açtığı ve yaşamı boyunca içinde yer aldığı temel topluluktur. Aile, bireylerin beslenmeve bakım gereksinimlerini karşılayan, güven duygusu veren, beden ve akıl sağlığını koruyan ve geliştiren bir topluluktur. Bu bağlamda aile, bireylerin sadece fiziksel ihtiyaçlarını karşılamanın yanında psikolojik olarak da ihtiyaçlarını karşılayan bir yapı olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bazı aile ortamlarında bu ihtiyaçlar göz ardı edilmektedir. Oysaki bir aile ortamı, bireylerin ruh sağlığına, davranışlarına, düşüncelerine derin izler bırakan bir yapıdır. Bu yazıda, aile ortamının bireylerin psikolojisi üzerindeki etkilerini keşfedecek, sağlıklı aile ilişkilerininönemini vurgulayacak ve olumsuz aile dinamikleriyle başa çıkma yollarını ele alacağız.
Aile Ortamı: Güvenli Bir Deniz mi? Yoksa Hırçın Bir Deniz mi?
Aile ortamı, bireyin hayata dair ilk deneyimlerini yaşadığı yerdir. İlk adımlar, ilk konuşmalar… Bir aile ortamında sevgi, saygı, ilgi, güven beklenirken bazı aile ortamlarında bunlar görülmez. Sağlıksız aile ortamı dediğimiz bu ortam, bireylerin duygusal ve psikolojik olarak etkilenmelerine sebep olur.
Aile ortamında gördüğümüz bireylerde onlardan beklenmeyen bir davranışa denk gelebiliriz. Bu gördüğümüz bireylerin yanı sıra çevremizde, sosyal mecralardan gördüğümüz bireylerde, bir yerden geçerken gördüğümüz bireylerde de bu tarz değişik davranışlara denk geliriz. Karşılaştığımız bu değişik diye adlandırdığımız davranışların hiç sebebini düşündük mü? Bireyler bu davranışları direkt refleks olarak mı yapıyorlar yoksa çevrelerinden, aile ortamlarından mı öğrendiler? sorusunun doğmasını sağlar.
Psikoloji Perspektifinden Bir Bakış: Davranışlarımız Nereden Geliyor?
Psikoloji açısından yapılan çalışmalar, bireylerin birçok davranışının doğuştan gelmediğini gösteriyor. Bu durumu açıklamak için psikoloji alanında en bilindik kuramlardan biri olan Bandura’nın Sosyal Öğrenme Kuramı’ndan bahsetmek isterim. Bu kuramda bireyler; diğer bireylerin davranışlarının, gözlem ve taklit yoluyla öğrenildiğini göstermektedir. Bu kuram deneye döküldüğünde, ortaya Bobo Doll Deneyi adını verdiğimiz bir deneyin doğmasına vesile olmuştur.
Deneyde; araştırma ortamında hacıyatmaz bulunmaktadır. Bu hacıyatmaza bir birey vurmaktadır. Vurduğunu, ortamda bulunan çocuklar tarafından izlenmektedir. Birey ortamdan ayrılınca çocuklar hiçbir sebep olmaksızın hacıyatmaza vurmaya başlarlar. Bu deneyden de anlaşılacağı gibi hacıyatmaza karşı önceden bir tepki olayı yokken bir bireyin hacıyatmaza karşı olan tavrından dolayı hacıyatmaza karşı tepkiler doğmasını sağlamıştır.
Son zamanlarda sosyal medyada dikkat çeken bir başka deney olan Yılan Korkusu Deneyi’ne baktığımızda yetişkin bireylerin bulunmadığı, sadece bebeklerin oynadığı ortama bir yılan konulduğunda bebekler yılana karşı bir tepki davranışında bulunmamışlardır. Bu deneyden de anlaşılacağı üzere bireyler duyguları da diğer bireylerden öğrenirler ve taklit etme modeli geliştirirler.
Bu iki deneyden de anlaşılacağı üzere bireylerin bazı duygularını, davranışlarını doğuştan getirmediği anlaşılmıştır diyebiliriz. İnsanlar birbirleri ile etkileşim içinde oldukları için bazı davranış ve duyguları diğer bireylerden öğrenme ve bu davranış ve duyguları yapma eğilimi gösterebilmektedirler.
Sağlıklı İlişkiler, Sağlıklı Zihin Açısından Bakış
Aile ortamının bireylerin psikolojisi üzerindeki etkilerini anlamak, sağlıklı ilişkiler kurmak ve sürdürmek için kritik öneme sahiptir. Bu yüzden bireylerin sağlıklı aile ortamında büyümenin ve psikolojik açıdan iyi olma hali için aşağıdaki adımlar uygulanabilir:
-
Aile içindeki iletişimi güçlendirmek: Bireyler birbirini dinlemelidir ve duygularını açık, dürüst bir şekilde anlatma tarzı benimsemeleri gerekmektedir. Ayrıca, aile ortamı fikirlerini, üzüntülerini rahatça anlatabilecekleri bir ortam oluşturmalıdır.
-
Empatiyi artırmak: Empati, başkalarının duygularını anlama, hissedebilme olarak kısaca tanımlanabilir. Birey bir durum yaşadığında ona saygıyla yaklaşma ve onu anlamak için çaba harcamaktır.
-
Olumsuz dinamikleri tanımak ve değiştirmek: Olumsuz dinamikler birey ve psikolojisi için iyi bir ortam oluşturmaz. Bu yüzden bu olumsuz dinamikler değiştirilmelidir. Aile üyeleri bu dinamikleri tanımlayabilmeli ve değiştirmelidir. Çatışma çıksa bile sakin kalarak yapıcı bir şekilde çözülmelidir.
-
Kaliteli zaman geçirmek: Aile ortamında bireyler yalnız hissetmemeleri için düzenli bir şekilde etkinlikler ya da sürpriz etkinlikler planlanabilir.
-
Olumlu davranışları teşvik etme: Bireye sağlıklı bir ortamda her davranış ödüllendirilmez veya her küçük hatasında birey cezalandırılamaz. Bireylere bu yaptıkları davranışların iyi ve kötü sonuçları anlayabilecekleri şekilde anlatılmalıdır. Küçük başarıları ödüllendirmek bireyin motivasyonunu artırmak için güzel bir adım diyebiliriz.
Sonuç
Aile ortamı, bireyler için kritik bir rol oynayabilmektedir. Aile ortamlarındaki davranışlar bir çocuk tarafından öğrenilme ve taklit edilme eğilimleri gösterir. Bu yüzden unutulmamalıdır ki, sağlıklı bir aile ortamı, sağlıklı bireyler yetiştirir ve toplumun temelini oluşturur. Aile içindeki bağları güçlendirmek, sadece bireylerin değil, toplumun da refahına katkıda bulunur.
