Savaşlar ve çatışmalar insan ruhunu inciten kaos ortamlarıdır. Özellikle çocuk psikolojisi üzerindeki olumsuz etkileri pek çok araştırmanın konusu olmuştur. Savaş ortamına direkt maruz kalan çocuklarda görülen korku ve çaresizlik duygusu, hayatları boyunca mutsuz ve huzursuz bireyler olarak yaşamalarına neden olmaktadır. Yaşanan hayal kırıklıkları, umutsuzluklar ve tükenmişlikler, savaşın yıkıcı ve ölümcül etkilerinin neden olduğu travma sonrası stres bozukluğu olarak adlandırılır.
Morina ve Lersner’e göre özellikle ebeveyn kaybı yaşamış çocukların genç yetişkinlik dönemlerinde baş edemedikleri depresyon, anksiyete, öfke, uyku bozuklukları, korku ve tedirginlik, umutsuzluk gibi ruhsal sıkıntılar yaşamaları büyük olasılıktır. Alkol ve uyuşturucu bağımlılıkları, insan ilişkilerinde tutarsızlık ve istikrarsızlık, savaş dönemlerine ait hatıraların canlı tutulması ile birlikte gelişen intihar eğilimi de yine savaş görmüş çocukların genç yetişkinlikte karşılaştıkları sorunlar olarak görülmektedir.
Bu konu çeşitli sanat alanlarında çokça işlenmiş olup özellikle sinemada geniş yer almıştır. Ateşböceklerinin Mezarı filmi de bu anlamda bir başyapıttır denilebilir.
Ateşböceklerinin Mezarı Filmi
Isao Takahata imzalı film, İkinci Dünya Savaşı’nın son günlerinde Japonya’da, annelerini kaybeden Seita ve küçük kız kardeşi Setsuko’nun hayatta kalma mücadelesini konu alır. Sıradan bir savaş draması olmanın ötesinde, çocuk psikolojisi, ihmal, yas, adaletsizlik algısı ve insan ruhunun kırılganlığı üzerine detaylanmıştır. Filmin belirli sahneleri, karakterlerin iç dünyalarındaki yıkımı ve savaşın birey üzerindeki kalıcı etkilerini çarpıcı biçimde gözler önüne serer.
Filmin Can Alıcı Sahneleri
Bombardıman ve Annenin Kaybı: Filmin açılışındaki şiddetli hava saldırısı ve annelerinin yanışını izledikleri an, Seita ve Setsuko için ağır bir travma başlangıcıdır. Seita’nın annesini hastanede ziyaret etmeye çalışması, toplu mezarlar ile birlikte yanmış evlerini gördüğü sahneler, çocuk psikolojisinde akut stres tepkisinin ve şokun en belirgin örnekleridir. Çocukların yaşadığı bu tür olaylar, dehşet, çaresizlik ve kontrol kaybı hissi çocuğun umutsuzluğunu besleyen etkenlerdir. Setsuko’nun tam olarak anlayamadığı bu korkunç gerçekle yüzleşmesi, onun gelecekteki davranışlarında görülecek regresyon ve ayrılık anksiyetesi gibi problemlerin tetikleyicisidir. Bu sahne, çocuğun güvenlik algısının tamamen yıkılışını ve temel güvenin sarsılmasını gösterir.
Akraba Evinde Yetim Çocuklar: Seita ve Setsuko’nun teyzelerinin evine sığınmalarıyla başlayan süreç, çocukların yaşadığı duygusal ve fiziksel ihmalin çarpıcı bir göstergesidir. Teyzenin soğuk, yargılayıcı ve bencil tavırları, çocukların temel güven duygularını zedeler ve onların aidiyet ihtiyacını karşılayamaz. Bu durum, güvensiz bağlanma biçimlerinin gelişimine zemin hazırlar. Seita’nın kız kardeşini koruma içgüdüsü, teyzenin eleştirileri karşısında bir savunma mekanizması olarak kendini gösterir. Bu aynı zamanda onu dış yardımı reddetmeye iten bir gurura da dönüşür. Bu gurur, Seita’nın hayatta kalma şanslarını düşüren kötü kararlar almasına ve izolasyona sürüklenmesine neden olur.
Mağara ve Ateşböcekleri: Seita’nın teyzesinin evinden ayrılıp Setsuko ile terk edilmiş bir mağarada yaşamaya başlaması, onun gerçeklikten kopma ve hayal dünyası yaratma çabasının en belirgin göstergesidir. Çocuk olmanın gereğini yerine getirmişlerdir. Mağara, onlar için bir sığınak gibi görünse de, aslında gerçekliğin acımasızlığından kaçtıkları bir distorsiyon alanıdır.
Seita’nın ateşböceklerini keşfetmesi, yakalaması ve onlarla oynaması, çocuksu bir umut illüzyonu yaratma ve hayatta kalma mücadelesinin zorluklarını inkar etme çabasıdır. Ancak ateşböceklerinin kısa ömrü ve ölümü, Setsuko’nun ve kendi yaşamlarının kırılganlığını ve kaçınılmaz sonunu sembolize eder. Bu durum, psikodinamik açıdan duygusal bastırma olarak yorumlanabilir.
Setsuko’nun Hastalığı ve Ölümü: Setsuko’nun yetersiz beslenme ve hastalık nedeniyle zayıf düşmesi, Seita’nın ona yardım edememesinin yarattığı derin çaresizlik duygusunu ve yetersizlik hissini vurgular. Setsuko’nun ölümü ve Seita’nın cansız bedenini toprağa verdiği an, filmin zirve noktasıdır. Bu sahne, yas sürecinin en acı verici aşaması olan kabullenmeyi ve savaşın çocukluk üzerindeki nihai yıkımını gösterir.
Savaşın Bittiği Haberleri ve Zenginlerin Dönüşü: Savaşın sona erdiği ve zengin ailelerin sağlam evlerine, güvenli yaşamlarına geri döndükleri sahneler, Seita’nın psikolojisi üzerinde yıkıcı bir etki yaratır. Bu durum, onda derin bir adaletsizlik algısı ve sistemsel eşitsizliğin neden olduğu hayal kırıklığını gözler önüne serer. Seita’nın yaşadığı bu durum, onun zaten hassas olan ruh halinde daha da büyük bir yıpranmaya neden olur.
Filmin Sonu; Seita’nın Trendeki Yalnızlığı ve Hayaleti: Filmin başında ve sonunda Seita’nın tren istasyonunda, peronda yalnız başına ölmüş bir ruh olarak gösterilmesi, onun travmatik ölümünü ve tamamlanmamış yasını sembolize eden en güçlü metaforlardan biridir. Seita ve Setsuko’nun ruhlarının ateşböcekleriyle birlikte gökyüzüne yükselmesi, ölüm sonrası umut ve huzur arayışının evrensel bir sembolüdür.
Kaynakça
Bowlby, J. (1969). Attachment and Loss, Vol. 1: Attachment. Attachment and Loss. New York: Basic Books.
Cohen, J. A., & Mannarino, A. P. (2015). Trauma-focused cognitive behavioral therapy for children and adolescents: An overview. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 24(2), 79-88.
Frankl, V. E. (1946). Man’s Search for Meaning. Beacon Press. (Türkçeye “İnsanın Anlam Arayışı” olarak çevrilmiştir)
Stouffer, S. A., Suchman, E. A., DeVinney, L. C., Star, S. A., & Williams Jr, R. M. (1949). The American Soldier: Adjustment during army life (Vol. 1). Princeton University Press.
Worden, J. W. (2018). Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner (5th ed.). Springer Publishing Company.
