Bir evin bodrumunda yıllarca saklanmış fotoğraflar… soğuk bakışlı bir insanın elinde tuttuğu küçük bir hatıralar… ya da sıradan görünen bir yüzün arkasında yıllarca biriken karanlık fanteziler. Seri katillerin hikâyeleri yalnızca korku filmlerine malzeme değil; zihnimizin en karanlık labirentlerinde gizlenen bir gerçeğin yankısı.
Peki, bir çocuk odasında yankılanan masum kahkahalar nasıl olur da yıllar sonra sessiz çığlıklarla dolu bir cinayet mahaline dönüşür? Bir zamanlar oyuncak tutan ellerin, gün gelince kanla ıslanmış bıçaklara uzanmasını sağlayan şey nedir?
Çocukluk Travmalarının Tohumları
Travma deneyimlerinin ardından fanteziler devreye girer. Travmatik çocukluk deneyimlerinden kaçışın yolu, zihinde “alternatif bir gerçeklik yaratmak” olur. Ancak bu fanteziler masum değildir. Güç, hâkimiyet ve şiddet üzerine kurulu, adeta cinayetin provasının yapıldığı bir zihinsel sahne gibidir (Douglas & Olshaker, 1995).
Seri katiller, tıpkı bir ressamın fırçasını tuvale vurması gibi, zihinsel imgelerini tekrar tekrar boyar. Önce düşüncede başlar: kurbanın seçilmesi, kontrol edilmesi, işkencenin ayrıntıları… Ardından bu zihinsel senaryolar, karar süreçlerini yönlendirmeye başlar. Bilişsel psikoloji, bunu hafıza ve karar alma mekanizmalarının çarpıtılması olarak tanımlar.
John Douglas’ın “homicidal triad” dediği işaretler – hayvanlara işkence, yatak ıslatma, yangın çıkarma – bu fantezilerin erken habercileridir (Time, 2017). Çocukluktaki bu davranışlar, beynin empati devrelerinin sağlıklı gelişmediğinin sinyallerini verir.
Beynin Soğuk Anatomisi
fMRI çalışmalarında seri katillerin beyinlerinde çarpıcı farklılıklar gözlemlenmiştir. Prefrontal kortekste gri madde hacminin %11 daha az olduğu (Raine, 2013), amigdalanın ise tehdit ve duygusal işleme konusunda zayıf tepki verdiği bulunmuştur.
Dr. Kent Kiehl’in çalışmalarına göre, bu kişilerin paralimbik sistemleri duygu ve ahlaki değerlendirmede oldukça düşük seviyede aktivite göstermektedir (New Yorker, 2008).
Seri katillerin büyük kısmı psikopati ve antisosyal kişilik bozukluğu belirtileri taşır. Yüzeysel çekicilik, manipülasyon, pişmanlık duymama gibi özellikleri buna kanıt niteliktedir.
Ancak en önemlisi, bilişsel çarpıtmalardır. Empati yerine araçsal düşünce, duygu yerine ödül–ceza hesabı ve insan yerine obje algısına sahiptirler. Bu zihinsel yapıyı anlamak, neden cinayetlerin soğukkanlı bir planlama ile işlendiğini de açıklamaktadır.
Onlar İçin Ne Anlama Geliyordu?
Ted Bundy’nin karizmatik bakışlarının ardında, çocukluktaki terk edilme travmalarını şiddet fantezileriyle telafi etme çabası vardı. Jeffrey Dahmer ise kurbanlarını sadece öldürmekle kalmayıp, onların üzerinde kontrol kurarak “ebedi sahiplik” yanılsamasını yaşadı.
Her iki vakada da görüyoruz ki, onlar için cinayet, sıradan bir davranış değil; parçalanmış bilişsel şemaların kanlı bir yansımasıydı.
Karanlığı Anlamanın Gücü
Bir seri katili anlamak, onu mazur görmek değildir. Ama bilimsel olarak şu açıktır: Seri katiller, doğuştan gelen biyolojik yatkınlıkların, erken yaşta maruz kalınan travmaların ve bilişsel çarpıtmaların kesişim noktasında doğar.
Bilişsel psikoloji bize şunu söyler: onların dünyası, bizim gördüğümüzden çok daha farklı kodlarla işliyor. Empati yoksunluğu, fantezinin gerçekliğe üstün gelmesi, karar süreçlerinin sistematik çarpıtılması… Bunların hepsi, sıradan bir insandan bir “seri katil” yaratan karanlık bileşenlerdir.
Asıl tüyler ürpertici olan şudur: Onlar, insan zihninin ne kadar kırılgan ve yönlendirilebilir olduğunun birer kanıtıdır.
Empati Eksikliği & Dürtü Kontrol Bozukluğu
Frontal lob–amigdala aksında işlev bozuklukları, empati eksikliği, dürtüsel ve sapkın davranışların nörobiyolojik temelini oluşturur.
Fantazi ve Gerçeklik Sarmalı
Aşağılık duygusuyla baş etmenin yolu fantezi; fantezi, kontrol, güç ve şiddet içeren senaryolarla somutlaşır ve zamanla gerçek dünyaya taşınır.
Travma Odaklı Gelişimsel Model
Erken çocukluk travmaları (ihlâl, istismar, aile yoksunluğu), sadist eğilimlere, narsistik dürtülere ve kimlik parçalanmasına zemin hazırlar.
Planlama – Hafıza – Karar Süreçleri
Seri katiller fantezilerini zihinsel olarak planlar; hafızada suç süreçlerini kodlar, tekrar eder ve seçimleri risk–ödül değerlendirmesiyle optimize eder. Hafıza seçici ve karar süreçleri çarpıtılmış olabilir.
Psikopati ve Antisosyal Kişilik
Sosyal normlardan kopuk, empati ve suçluluk duygusundan yoksun bireyler; parlak zihin, manipülatif davranış, duyguları yüzeysel.
Nörogörüntüleme ile Biyolojik Dayanak
fMRI, PET ve beyin görüntüleme teknikleriyle psikopatik ve seri katil beyin yapılarındaki farklılıklar (frontal lob, amigdala, paralimbik sistem) ortaya konmaktadır.
Kaynakça
Douglas, J., & Olshaker, M. (2001). The cases that haunt us: From Jack the Ripper to JonBenet Ramsey, the FBI’s legendary mindhunter sheds light on the mysteries that won’t go away. Scribner.
Mindhunter: Takeaways From Book Netflix Series Is Based On | TIME
How to spot a murderer’s brain | Neuroscience | The Guardian
