Bu makale, Alice Winocour’un yönettiği Augustine (2012) filmini psikanalitik kavramlar çerçevesinde incelemektedir. 19. yüzyılın sonlarında Paris’te Salpêtrière Hastanesi’nde Profesör Jean-Martin Charcot’nun histeri araştırmaları sırasında gözlemlediği genç hasta Louise Augustine Gleizes’in öyküsüne dayanan film, psikanaliz tarihinin öncül dönemine ışık tutar. Çalışmada histeri, hipnoz, aktarım ve karşı-aktarım kavramları açıklanmış; filmdeki karakter ilişkileri bu kavramlar üzerinden analiz edilmiştir. Film, kadın bedeni, bilimsel otorite ve bilinçdışı arasındaki güç ilişkilerini görünür kılması bakımından psikoloji ve sinema kesişiminde dikkate değer bir örnektir.
Sinemada psikiyatri ve psikoterapi temaları, yalnızca bireysel patolojilerin değil, aynı zamanda dönemin toplumsal ve cinsiyetçi yapılarının da bir aynasıdır. Alice Winocour’un Augustine (2012) filmi, bu bağlamda psikanalitik tarihin erken dönemine ışık tutarak histeri olgusunu hem tıbbi hem de kültürel bir fenomen olarak yeniden tartışmaya açar.
19. yüzyılın sonlarında histeri, Avrupa’da özellikle kadınlar arasında “moda hastalığı” olarak tanımlanmış; bedensel belirtilerle kendini gösteren ama nörolojik temeli bulunmayan gizemli bir rahatsızlık olarak kabul edilmiştir. Bu dönem, psikanalizin kurucusu Sigmund Freud’un da Charcot’nun öğrencisi olduğu yıllara denk gelir. Dolayısıyla film, psikanalizin doğuşuna giden süreci sinemasal bir mercekten aktarmaktadır.
Histerinin Psikodinamik Doğası
Histeri, bedensel belirtilerle ifade bulan ancak kökeni ruhsal çatışmalara dayanan bir bozukluk olarak tanımlanır. Charcot, histeriyi “organik temeli olmayan işlevsel bir sinir hastalığı” olarak sınıflandırmış ve bu sayede tıpta “nevroz” kavramının gelişimine öncülük etmiştir (Ellenberger, 1970).
19. yüzyılın bilimsel paradigmaları içinde kadın bedeni, bilinemezliğin ve duygusallığın simgesi olarak görülmüş; histeri, bu bedene atfedilen “dengesizliğin” bir yansıması olarak yorumlanmıştır.
Filmde de bu anlayış somutlaşır: Augustine’in geçirdiği nöbetler, dönemin erkek egemen tıbbının gözünde hem bilimsel merakın hem de erotik bakışın nesnesi hâline gelir. Böylece histeri, sadece klinik bir vaka değil, aynı zamanda ataerkil düzenin beden üzerindeki iktidarının bir göstergesi olur.
Psikanaliz ve Hipnozun Kuramsal Arka Planı
Freud, Charcot’nun öğrenciliğini yaparken histeri üzerine gözlemlerini hipnoz yöntemiyle derinleştirmiştir. Hipnoz, bilincin sınırlarını gevşeterek bilinçdışına ulaşmayı kolaylaştıran bir tekniktir (Freud, 1895). Ancak Freud, bu yöntemin etkisinin kişiden kişiye değiştiğini, özellikle aktarım ilişkilerinde karmaşa yaratabildiğini fark ederek hipnozdan vazgeçmiş ve “serbest çağrışım” yöntemine yönelmiştir.
Filmde Profesör Charcot, Augustine’in nöbetlerini hipnoz altında tetikleyerek akademiye “gösteri” şeklinde sunar. Bu durum, tedavinin öznesi olan hastanın bilimsel merak uğruna nesneleştirilmesine ve insan onurunun ihmal edilmesine dikkat çeker. Augustine’in krizlerinin cinselliğe içkin doğası, bilinçdışı arzunun bedensel dışavurumu olarak sembolleştirilir.
Aktarım ve Karşı-Aktarım Dinamikleri
Psikanalizde aktarım, analizanın geçmişteki önemli figürlere yönelik duygularını terapistine yönlendirmesi sürecidir (Laplanche & Pontalis, 1967). Karşı-aktarım ise terapistin bu duygulara bilinçdışı düzeyde verdiği tepkilerdir. Augustine filminde bu dinamikler çarpıcı biçimde sahnelenir.
Charcot, Augustine’e diğer hastalardan farklı olarak kişisel bir oda tahsis eder; bu jest, profesyonel sınırların ötesine geçen duygusal bir bağın sinyalleridir. Augustine’in Charcot’a duyduğu hayranlık ve teslimiyet, babasal otoriteye yönelen erotik bir aktarım biçimidir. Charcot’nun ise bu aktarımı fark etmesine rağmen sınır koyamaması, karşı-aktarımın etik zeminini zedeleyen bir durum yaratır.
Filmin sonunda gerçekleşen cinsel temas, aktarım-karşı aktarım ilişkisinin patolojik boyuta taşınmasının simgesidir.
Filmde Histerinin Sembolik Temsili
Film boyunca Augustine’in bedeni, bilinçdışının sahnesi haline gelir. Felç, körlük, duyusal kayıplar gibi bedensel belirtiler, bastırılmış arzuların fiziksel temsilleridir. Augustine’in rüyasında kan gölü içinde yüzen hayvanları görmesiyle menstrüasyonun başlaması, psikanalitik açıdan bastırılmış cinselliğin sembolik çözülmesidir.
Charcot’nun “travma iyileştirir” söylemi, Augustine’in fiziksel travma (merdivenden düşme) sonrası felcinin ortadan kalkmasıyla doğrulanır görünür. Ancak bu “iyileşme”, aslında psikosomatik bir dönüşümden ibarettir.
Film ve Terapi İlişkisi Üzerine
Augustine filmi, yalnızca bir dönem portresi değil; aynı zamanda terapi sürecindeki etik ve duygusal sınırların incelikli bir metaforudur. Aktarım ve karşı-aktarım, bugün de terapötik ilişkilerde merkezi bir yer tutar.
Bu film, klinisyenler açısından aktarım ilişkilerinin ne kadar güçlü olabileceğini ve terapistin kendi duygularını farkında olmadan sürece dâhil etmesinin ne tür etik sonuçlara yol açabileceğini hatırlatır.
Dolayısıyla film, “film terapisi” veya “sinema ile psikoeğitim” bağlamında kullanılabilecek nitelikte bir yapımdır; hem psikoloji öğrencileri hem de klinisyenler için psikanalitik farkındalık kazandırıcı bir materyal sunar.
Sonuç
Augustine (2012), histeri, hipnoz ve psikanaliz tarihini yalnızca tarihsel bir olay örgüsü olarak değil, insan ruhsallığının karmaşıklığı içinde sunar. Profesör Charcot ile Augustine arasındaki ilişki, bilimin sınırları ile arzunun gücü arasındaki gerilimi temsil eder.
Film, psikanalitik tarih, etik ve terapötik ilişki dinamikleri açısından hem düşündürücü hem de öğretici bir yapıdır. Sinema ile psikoloji arasındaki köprüde yer alan bu film, bilinçdışının görünür yüzünü sanatın diliyle ifade etmeyi başarır.
Kaynakça
Ellenberger, H. F. (1970). The Discovery of the Unconscious: The History and Evolution of Dynamic Psychiatry. Basic Books.
Freud, S. (1895). Studies on Hysteria (with Josef Breuer). Vienna: Franz Deuticke.
Laplanche, J., & Pontalis, J.-B. (1967). The Language of Psychoanalysis. London: Karnac Books.
Winocour, A. (Director). (2012). Augustine [Film]. Les Films du Worso.
