Gaslight, günümüzde psikoloji alanında en çok konuşulan manipülasyon taktik türlerinden birisidir. Birey, kendi algılarını ve duygularını sorgulamasına yol açan sistematik bir psikolojik manipülasyon biçimidir. Manipülatör, düşüncelerine girerek güvenini sarsar ve bireyi kontrol etmeyi sağlayarak ciddi psikolojik etkiler yaratabilir. Temel özelliklerinden biri, kişinin en sinsi biçimde duygusal manipülasyona uğratılmasıdır. Yapan kişiye de gaslighter denir.
Peki, gaslighter neden manipüle etmeyi amaçlar ya da çalışır? Bunun altında birkaç sebep aramaktayız.
1. Kontrol ve Güç Arayışı
En temel motivasyonlarından biri, kontrol ve güç ihtiyacından ötürü ortaya çıkmaktadır. Gaslighter, ilişkideki üstünlüğünü sağlayabilmek için mağduru algılarını ve duygularını güvenemez hâle getirdiğinde otorite ve hâkimiyeti sağladığına inanır ve mağduru hâkimiyeti altına alır. Özellikle romantik ilişkilerde, iş ortamlarında ya da aile içi durumlarda kontrolü ele almak isteyen bireyler, gaslighting yöntemlerini kullanarak karşısındaki kişilerin kararlarını ve davranışlarını ele alır.
2. Bireyin Kendi Yetersizliğini Gizleyebilmek
Bazı gaslighter’lar, aslında kendilerine olan özgüvensizliklerini ve hatalarını gizleyebilmek için kendinden iyi olan kişiyi manipüle etmeye başvurur. Örneğin bir başarısızlık, olumsuz davranış ya da hata fark edildiğinde, bu başkasının üzerine suçlamalarla yansıtılır; yani bir nevi kendi hatalarını örtbas edebilmek için kendinden daha psikolojik sağlamlığı olmayan birine gaslight yapılır. Bu duruma bir nevi kendini koruma yöntemi diyebiliriz.
3. Duygusal Tatmin veya Narsistik İhtiyaç
Narsistik kişiler, başkalarının onayını ve takdirini alabilmek için bir başkasını aşağılamayı veya onun özsaygısını yıkarak kendi egosunu tatmin eder.
4. Bağımlılık Yaratmak ve İlişkiyi Sürdürebilmek
Gaslighter, karşısındaki kişiyi bağımlı hâle getirmek için bilinçli ya da bilinçsiz bir şekilde manipüle eder. Mağdur, kendi algısını kaybeder ve ilişkinin kontrolünü gaslighter’a bırakır. Toksik ilişkilerde genellikle uzun süreli gaslighting süreci görülür.
5. Güvensizlik ve Travmatik Geçmişler
Bazı davranışların kökeninde duygusal istismar ve travmatik deneyimler vardır. Kendi travmatik geçmişi ve özgüvensizlikleri olan bireyler — örneğin çocukluğunda sürekli olarak ebeveynlerinin beklentilerini karşılayamayan veya duygusal istismara uğramış kişiler — yetişkinlikte partnerlerine de bu güvensizliklerini uygularlar.
6. Manipülasyonu Sosyal ve Kültürel Faktörlerden Bağımsız Düşünmemek
Manipülasyonu sadece bireysel motivasyonlarla açıklamak yanlış olur; toplumsal ve kültürel bağlamda da önemlidir. Bazı toplumlarda güç erkeklerde daha baskın görülür; yani ataerkil bir sistemde erkekler, manipülatif ve kadını baskılayan tutumlar sergileyerek gaslight uygulayabilir. Bu durumda sosyal normların da etkisi büyüktür.
Gaslighter’ın Yöntemleri ve Söylemleri
Gaslighter, uğrayan kişiyi kendi gerçekliğinden uzaklaştırır ve manipüle eder; onu kendi istediği şekilde yönlendirir. Gaslighter’ın yaptığı durumlar genellikle inkâr ya da yalanlamadır.
Örnekler:
-
“Sen kafanda uyduruyorsun.”
-
“Sen yanlış hatırlıyorsun.”
-
“Belki de aslında o anlamda demek istemedi.”
Mağdurda algılama sorunlarına da yol açar. Zamanla kişi kendinden şüphe eder; neyin doğru, neyin yanlış olduğunu ayırt edemez hâle gelir. Kendi hislerine ve düşüncelerine güvenemez; “Acaba bende de mi sorun var?” düşüncesine girer.
Psikolojik Etkiler
Gaslighting’e maruz bırakılan kişi genellikle depresyon, özgüven kaybı, kimlik arayışı, anksiyete gibi problemler yaşar. Çünkü sürekli “Acaba ben mi yanlış hatırlıyorum?” düşüncesine düşer. Bu düşünceyle yaşamak bireyin ruhsal sağlığını ciddi şekilde zedeler.
Zamanla hayatına yön veremez, kendi kararlarını veremez hâle gelir ve başkalarının onu yönlendirmesini ister. Gaslight uzun süre devam ederse, bu travmatik etkilere de sebep olabilir.
Mağdurlar, yaşadıkları manipülasyonu bile gerçekliğini kabul etmekte zorlanır:
“Acaba yok ya, o benim iyiliğimi düşünüyordu.” düşüncesine girer ve sürekli olarak suçluluk duygusu hisseder.
Gaslight’tan Korunma Yolları
Gaslight’tan korunmanın en güçlü yolu farkındalıktır. Kişi, yaşadığı iletişimin sağlıksız olduğunu fark ettiği ilk anda bir şeyler yapmayı hedeflemelidir. Kendi duygularına güvenerek korunabilir. Güvendiği kişilerle yaşadıklarını paylaşarak gaslight’a uğradığını fark edebilir veya gerektiğinde psikolojik destek alarak gaslight’ı yenebilir.
Ayrıca, manipülasyonu yapan gaslighter’ın manipülasyon içeren içeriklerinden uzaklaşmak için sınır koymak ve kendi değerinin farkına varmak süreci daha olumlu ilerletebilir.
Ama bir dostla tartışmaya girmek çoğu zaman sonuç vermez. Bunun sebebi, o bir manipülatördür ve gerçeği değil, kontrolü arar. Her zaman dıştan görünen “Basit bir tartışma mı, yoksa benim fikirlerime mi saygı duyuyor?” düşüncesi değildir. Aslında psikolojik olarak yönetebileceği bir kişi arayışında olan kişiler tarafından yapılır.
Sonuç: Gerçeğe Sahip Çıkmak
Eğer psikolojik sağlamlığınız çok yüksek değilse gaslighter sizi kolaylıkla etkileyebilir. Bu yüzden kendinizi asla gaslight’a bırakmayın; yoksa hep kendinizden şüphe edersiniz. Gerçekleri sorgulamak, duygularımıza sahip çıkmak ve kendi algımıza güvenmek, gaslighter’ı kırabilmenin en güçlü yanlarından birisidir.
Bu nedenle hem bireysel farkındalık hem de toplumsal bilinç çok önemlidir. Eğer gaslighter’ın kendi gerçekliğe olan inancını yıkarsak, bu manipülatörün doğrularına mahkûm olmuş oluruz. Bu şekilde de savaşı kazanmış olur ve kendi bireysel özgürlük alanınıza sahip çıkmış olursunuz.
