DEHB Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), beyindeki dikkat ve davranışı kontrol eden sistemlerde bozulmalar olduğunda ortaya çıkar. Bu durum ortaya çıktığında; bireyin bir şeye uzun süre odaklanmakta zorlanması, içsel dürtülerini kontrol etmede zorlanması ya da planladığı bir işi başlatıp tamamlamakta zorlanması gibi farklı şekillerde belirtiler olabilir. DEHB‘li bireylerin beyinleri bilgiyi farklı bir şekilde işlediğinden, günlük yaşamda işlevsellik açısından birçok sorunla karşılaşabilirler.
DEHB Belirtileri
Neredeyse herkes hayatının bir kısmında DEHB’ye benzeyen semptomlar deneyimler. DEHB belirtileri kişiden kişiye değişebilir. Bazı insanlar daha dürtüsel ve hiperaktifken, bazı insanlarda dikkat eksikliği daha fazla görülür. Bazı durumlarda, her iki gruptaki belirtiler aynı anda görülür. Bu belirtiler yaygın olarak çocuklukta başlar ancak yetişkinlikte de devam edebilir.
Dikkat Eksikliği Belirtileri:
Detaylara dikkat etmekte zorluk çekme, dinliyormuş gibi görünse de anlatılanları takip edememe, organize olamama, planlama yaparken zorlanma ve dış uyaranlarla kolayca dikkatin dağılması.
Hiperaktivite/dürtüsellik Belirtileri:
Yerinde durmakta zorluk çekmek, aşırı hareketli olma, sırasını beklemede zorlanma, başkalarının sözünü sıklıkla kesmek, düşünmeden hareket etmek ve sonuçlarını değerlendirememek.
DEHB ile Yaşamak
DEHB’li bireyler için günlük yaşamın sıradan görevleri bile bazen büyük bir çaba gerektirebilir. Bir konuşmayı takip etmek, dikkatini sürdürmek ya da düzenli bir hayat yaşamak dışarıdan kolay görünse de, DEHB’li bireyler için oldukça zor ve yorucu olabilir. Bu zorluklar sadece okul ya da iş hayatını değil, sosyal ilişkileri, günlük rutinleri ve kişisel bakım gibi temel alanları da etkileyebilir.
DEHB, bir hastalık olarak değil, beynin bilgi işleme ve çevresel uyaranlara karşı gösterilen tepkilerin farklı bir şekilde ortaya çıkması olarak ele alınmalıdır. Bu farklılık bazen çeşitli güçlükler ortaya çıkarabilir; ancak aynı zamanda güçlü yönleri de beraberinde getirir. Örneğin, yaratıcı düşünme, alışılmadık çözümler geliştirme, ani ve esnek hareket edebilme gibi yetenekler DEHB’li bireylerde sıkça görülebilir.
Toplum genellikle belli kurallar ve disiplin yapıları üzerine kuruludur, fakat herkes bu kalıplara aynı şekilde uyum sağlayamayabilir. DEHB’li bireylerin desteklenmesi, onları bu kalıplara zorlamak değil; kendi yeteneklerini keşfetmelerine, güçlü yönlerini geliştirmelerine ve karşılaştıkları zorluklarla başa çıkabilecek beceriler kazanmalarına yardımcı olmak demektir. Bu nedenle hedef, bireyi “normal” kalıplara uydurmak değil, kendi ritmine uygun ve sürdürülebilir bir yaşam tarzı oluşturmalarını sağlamaktır. Farklılıkları kabul etmek, DEHB’li kişilerin kendilerini daha iyi hissetmesine yardımcı olur ve toplumda daha fazla anlayış ve kabul ortamı yaratır.
DEHB Yönetiminde Etkili Yöntemler
DEHB’li bireyler, doğru yöntemlerle sosyal ilişkilerini ve akademik başarısını daha iyi hale getirebilir:
Zaman Yönetimi:
Zaman yönetimi oldukça önemlidir ve bu, DEHB’li olan bireyler için bir miktar zorlayıcı olabilir. Yapacaklarını planlamak ya da bir göreve ne kadar süre ayırması gerektiğini bilmek gibi durumlarda zorluk çekebilirler. Bu tür zorluklarla başa çıkmak için kişiselleştirilmiş planlayıcılar, görsel destekli takvimler ve teknolojik hatırlatıcılar etkili çözümler sunabilir.
Görevleri Parçalara Ayırmak:
DEHB’li bireyler için bir göreve başlamak zor görünebilir. Bu durumda birey görevleri parçalara böldüğünde, bu ertelemeyi azaltır ve odaklanmayı kolaylaştırıp görevin takibini kolaylaştırır.
Dikkat ve Hareket Arasındaki Denge:
DEHB’li bireylerde bazen çok hareketsizlik odaklanmayı güçleştirir. Bu nedenle dikkat süresini artırmak için çocuklara hareket araları, yetişkinlere ise kısa yürüyüşler veya hafif egzersizler odaklanmayı artırarak dikkati iyileştirebilir.
İletişim ve Sosyal Destek:
Çevredeki insanların, DEHB’li bireylerin yaşadığı zorlukları fark etmesi ve bunu kabul etmesi, iletişimlerinin daha güçlü ve anlayışlı olmasını sağlar. Aile üyeleri, öğretmenler veya arkadaşlarla açık iletişim kurmak, bireyin yalnız hissetmesini engeller. Sosyal destek, hem duygusal hem de pratik olarak işlevselliği artırır. Kişinin kendini açıkça ifade edebilmesi ve anlaşıldığını hissetmesi, özgüven gelişimini destekler.
Yapılandırılmış Ortamlar Oluşturmak:
Belirli bir günlük rutin oluşturmak, dikkat dağıtan çevresel uyaranları azaltmak ve odaklanmayı zorlaştıran unsurları sınırlamak, DEHB’li bireylerin günlük işlevlerini daha verimli şekilde yerine getirmelerini sağlar. Sessiz bir ortamda çalışmak, masa üzerinde yalnızca gerekli malzemelerin bulunması gibi küçük düzenlemeler dikkatin dağılmasını engeller.
Sonuç
DEHB’nin zorluklarına rağmen yaratıcı düşünme, yeni bakış açıları ve hızlı problem çözme gibi güçlü yönleri vardır. Amaç, bireyin kendini “düzeltmesi” değil; kendini tanıması, kavraması ve kendisiyle işbirliği yaparak yaşamını daha dengeli hale getirmesidir.
