Teknolojinin hızla gelişmesiyle birlikte, teknolojik cihazlar sadece yetişkinlerin dünyasına girmekle kalmamış; erken çocukluk döneminde de sıklıkla karşımıza çıkmaya başlamıştır. Çocukların oyun ve yemek saatlerinde onları “oyalamak” için temel bir rol üstlenmeye başlamıştır. Ebeveynlerinin teknolojik cihazlarla zaman geçirdiğini gören çocuklar, bu durumdan etkilenmekle kalmayıp; ebeveynlerini modellemeye başlamışlardır. Artan erken ekran kullanımı, çocukların bilişsel gelişim üzerinde birtakım riskler barındırmaktadır. Çocuklar vakitlerini motor gelişimlerini destekleyecek uzun süreli ve etkileşimli aktiviteler yerine, mobil oyunlarla geçirmektedir. Erken yaşlarda yapılan ekran kullanımı, çocukların dikkat, bellek, dil ve yürütücü işlevler gibi bilişsel becerilerini olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilir. Bu makale, çocuk gelişimi bağlamında erken çocuklukta ekran kullanımının bilişsel gelişim üzerindeki rolünü ele almaktadır.
Erken Ekran Kullanımının Bilişsel Gelişim Üzerindeki Etkileri
Dil Gelişimi
Erken yaşlarda maruz kalınan ekran kullanımı, çocukların dil gelişimini olumsuz etkilemektedir. Ekran başında geçirilen süre arttıkça, çocukların dil becerileri ve kelime dağarcığı gelişimini sekteye uğratmaktadır. Özellikle pasif ekran kullanımı, çocukların ebeveynleriyle etkileşimlerini azaltarak dil gelişimini olumsuz etkiler; bunun yanında çocuğun ailesi ile geçireceği serbest oyun saatini alır ve ebeveyni ile geliştireceği ilişkiyi zedeler. Bu durum, yaşıtlarına kıyasla geri bir dil becerisine ve kendini ifade etme ile ikili ilişki kurma-sürdürme becerilerinde geriliklere yol açabilmektedir.
Dikkat ve Yürütücü İşlevler
Erken yaşlarda ekran kullanımı ile çocukların dikkat süreleri arasında olumsuz bir ilişki bulunmaktadır. Çocuğun ekran süresi arttıkça, dikkat becerisinde zayıflama görülecektir. Bunun sonucunda hedefe yönelme, davranış başlatma ve sürdürme, duygu düzenlenmesi ve bilişsel esneklik becerilerinde yürütücü işlevler olumsuz etkilenebilir. Ekran içeriklerinin hızlı değişimi ve dikkat dağıtıcı özellikleri, çocukların odaklanma yetilerini azaltabilir. Bu durum, okul başarısını ve günlük yaşam becerilerini olumsuz yönde etkileyebilir.
Bellek ve Öğrenme
Erken yaşlarda ekran kullanımı çocukların bellek ve öğrenme süreçlerini olumsuz etkileyebilir. Ekran ile birlikte geçirilen süre arttıkça, çocuğun hatırlama ve çağrışım becerisi zayıflar. Ekrandaki içeriklerin pasif ve hazır sunulmuş olması, çocuğun aktif şekilde öğrenmeye dayalı dünyasını köreltebilmektedir.
Sosyal ve Duygusal Gelişim
Erken çocukluk döneminde çocuğun en temel ihtiyaçlarından biri, ilişki kurma ve sürdürme becerisini destekleyecek etkileşimli oyunlardır. Günümüzde çocukların ekran kullanımı sebebiyle ikili ilişki geliştirme ve kendini ifade etme becerileri giderek zayıflamaktadır. Etkileşime girmeyen çocuk, olaylar karşısında ne tepki vereceğini bilmez; duyguları körelmeye başlar. Bu durum sosyal becerilerde geriliklere ve duygusal sorunlar yaşanmasına sebep olabilmektedir.
Ekran Kullanımının Bilişsel Gelişim Üzerindeki Etkisini Azaltma Yolları
Ebeveyn Rehberliği ve Katılımı
Ebeveynlerin, çocuklarının ekran kullanım sürelerini denetlemeleri ve sınırlandırmaları gerekmektedir. Aynı zamanda bu sınırlandırmaya ebeveyn kendini de dahil ederek çocuğun yanında ekran kullanımına ara verebilir. Bu şekilde çocuk ebeveyni doğru model almış olur ve ebeveyn ile birlikte kaliteli vakit geçirmiş olur.
Ekran Süresi Sınırlamaları
Çocukların ekran kullanımının belirli bir zaman ile sınırlandırılması önerilmektedir. Özellikle 2 yaşından küçük çocukların ekrana maruz kalmaması gerekmektedir. 2-5 yaş aralığında çocukların ise ekran kullanım süresi 1 saati geçmemelidir. Bu sınırlamalar, çocuğun bilişsel gelişimini olumlu yönde desteklemektedir.
Ekran İçeriği Seçimi
Çocukların ekran süresi sınırlandırıldığı gibi ekran içeriklerinin türü de sınırlandırılmalıdır. Eğitici ve yaşa uygun içerikler çocuğun gelişimini destekler. Aksi takdirde çocuğun agresyon, savaş, patlama vb. gibi oyunlara fazlaca maruz kalması, çocuğun davranış kalıplarına olumsuz şekilde yansımaktadır.
Alternatif Etkinlikler
Ekran kullanımının yerine çocuğun oyun, kitap okuma, etkinlik ve duyusal çalışmalara yönlendirilmesi, gelişimi açısından kritik role sahiptir. Bu gibi etkinlikler çocuğun duyusal ihtiyacını karşılamakla birlikte; bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimini desteklemektedir.
Kaynakça
-
Muppalla, S.K. (2023). Effects of Excessive Screen Time on Child Development. Frontiers in Psychology. PMC
-
Swider-Cios, E. (2023). Young Children and Screen-Based Media: The Impact on Cognitive Development. Developmental Review. ScienceDirect
-
Gastaud, L.M. (2023). Screen Time: Implications for Early Childhood Cognitive Development. Journal of Applied Developmental Psychology. ScienceDirect
-
Xiao, Y., et al. (2025). Screen Exposure and Early Childhood Development in the Digital Age. Journal of Medical Internet Research. jmir.org
-
Bediou, B., et al. (2024). Not Screens but Their Context of Use Impact Cognitive Development. Journal of Child Psychology and
-
Özgür, A., et al. (2024). Ekran Maruziyetinin Çocuklarda Bilişsel Gelişim Üzerindeki Etkileri. Türk Psikiyatri Dergisi. PMC
-
Tutar, M. (2023). Erken Çocukluk Döneminde Ekran Maruziyetinin Dil Gelişimine Etkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi.
-
Keskindemirci, G. (2020). Dil Gelişim Gecikmesi Olan Çocuklarda Ekran Maruziyeti Süresi. Türk Nöropsikiyatri Dergisi.
-
Uzundağ, G. (2022). Arka Plan Televizyonunun Çocukların Dikkat Gelişimi Üzerindeki Etkisi. Nesne Dergisi.
-
Tutar, M. (2025). 0-3 Yaş Arası Çocuklarda Ekran Maruziyeti ve Dil Gelişimi. Türk Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi.
