Çekingen Kişilik Bozukluğu ve Sosyal Fobi
Sıklıkla kendisini toplum içerisinde belli eden, kişinin yoğun kaygı ve korku ile yetersizlik hissetmesine yol açan, halk içinde sıklıkla utangaçlık olarak da bilinen durumun sebepleri bugünkü yazımızın konusu oluşturuyor. Durumun sebepleri arasında sosyal fobi, çekingen kişilik bozukluğu ya da ikisi birden yer alır. Gerek halk arasında gerekse de literatürde ayrımı zor olabilen bu iki bozukluk, ortak noktalar taşısa da aralarında bazı farklılıklar da bulunur.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Nedir?
Kaçıngan kişilik bozukluğu olarak da bilinen bu rahatsızlıkta, kişi kendisini yaşadığı toplum içinde yetersiz hisseder. İnsan ilişkileri alanında beceriksiz olduğuna inanıp diğerlerinden daha aşağı bir yerde kendisini konumlandırabilir. Diğerlerinin onu eleştireceğini, aralarından dışlayacağını düşünür. Bütün bunların sonucunda kişi kesin olarak sevileceğinden emin olmadan yeni kişilerle ilişki kurmak istemez. Sosyal ortamlardan kaçınabilir. İnsanlarla ilişki içinde olması gereken işlerden uzak durur. Diğer kişilerin kendisiyle dalga geçeceğini, eleştireceğini ve hatta dışlayacağını düşünüp kendi hayatıyla ilgili yeni başlangıçlar yapmayı, yani konfor alanının dışına çıkmayı istemez. Hatta eleştirileceğinden korktuğundan dolayı yakın kişisel ilişkilerinde bile temkinli davranır. Bu durum genellikle erken yetişkinlik döneminde başlayıp çok çeşitli toplumsal durumlarda ortaya çıkar (Amerikan Psikiyatri Birliği, 2013).
Sosyal Fobi Nedir?
Sosyal fobide ise kişi yine bir toplum içerisinde, değerlendirileceği, performansının ölçüleceği durumlarda yoğun bir kaygı hisseder. Bu durumlar yeni kişilerle tanışma, kalabalık önünde bir konuşma veya sunum yapma, restoranda yemek yeme vb. olabilir. Bu durumların içindeyken kişi, diğerlerinin kendisini olumsuz şekilde değerlendireceğinden yoğun bir kaygı duyar. Diğerlerinin olumsuz değerlendirmesinden dolayı kişi küçük düşeceğinden, yoğun utanç duyacağından korkabilir. Aynı zamanda bu kaygılarının dışarıdan anlaşılacağından da kaygılanır. Bütün bu kaygılar kişinin içerisinde bulunduğu bütün sosyal ortam ve durumlarda kendisini gösterir. Bundan dolayı kişi, kaygı hissetmemek adına sosyal ortamlarda bulunmayı istemez, sosyal ortamlardan kaçınmak için elinden geleni yapar. Bulunmak zorunda kaldığında ise yoğun kaygılar hissederek duruma katlanır (Amerikan Psikiyatri Birliği, 2013).
Çekingen Kişilik Bozukluğu ve Sosyal Fobinin Ortak Noktaları
-
İki rahatsızlıkta da kaygı ve korkular insan ilişkileri içerisinde ve toplumsal bağlamda ortaya çıkar.
-
İki rahatsızlıkta da kişi, diğerlerinin kendisini olumsuz şekilde değerlendireceğinden korkup yoğun kaygı hisseder.
-
İki rahatsızlıkta da kişi, sosyal ortamlardan ve yeni kişilerle tanışmaktan kaçınırlar.
-
İki rahatsızlıkta da kişinin sosyal ortamlar içerisindeyken duyduğu kaygı ve korku kendisini benzer semptomlarla -kalp atış hızında artma, terleme, yüzde kızarma vb.- gösterir.
-
İki rahatsızlığın semptomları, kaygı ve korkuların neredeyse bütün sosyal ortamlarda ortaya çıkma ihtimali bulunur. Ancak her zaman böyle olmayabilir (Reich, 2010).
Çekingen Kişilik Bozukluğu ve Sosyal Fobinin Farklılaştığı Noktalar
-
Çekingen kişilik bozukluğu sıklıkla erken yetişkinlik döneminde ortaya çıkarken, sosyal fobi ergenlik döneminde ortaya çıkar.
-
Sosyal fobide kaygılar kişinin performans göstereceği, gözlemleneceği yani diğer kişilerin gözü önünde olacağı alanlarda görülür. Çekingen kişilik bozukluğunda ise kişi neredeyse bütün toplumsal durumlarda yoğun kaygı hisseder.
-
Bazı durumlarda, çekingen kişilik bozukluğu olan kişiler, sosyal fobisi olan kişilere göre ilişkilerinde daha fazla sıkıntı yaşayabilirler.
-
Çekingen kişilik bozukluğu olan kişilerde, işlevsellik düzeyleri sosyal fobisi olan kişilere göre daha olumsuz etkilenebilir (Sayar, Solmaz, Öztürk vd, 2000).
İkisi Birlikte Görülebilir mi?
İki rahatsızlığın da bir arada görülmesi mümkün. Böyle durumlarda, kişilerin işlevselliği daha olumsuz etkilenebilir. Ayrıca, depresyon gibi diğer rahatsızlıklara daha yatkın bir hale gelebilirler. Bu da bu rahatsızlıkların daha erken yaşlarda başlamasına sebep olabilir. Sosyal ilişkileri daha olumsuz etkilenir. Diğerleri tarafından eleştirilme ve küçük düşürülmeden daha fazla korkabilirler. Kısacası her iki rahatsızlığın da semptomlarını yoğun biçimde yaşayabilirler (Sevinçok, Dereboy ve Dereboy, 1998).
Sonuç
Sosyal fobi ve çekingen kişilik bozukluğu birçok ortak nokta taşıyan ve bazı durumlarda ayırt edilmesi güç olan iki rahatsızlıktır. Her iki rahatsızlığın ortak noktaları sosyal ortamlarda yoğun kaygı, yeni insanlarla tanışmaktan, yeni toplumsal ortamlara girmekten kaçınma ve kaygı ve korku duymadır. Küçük düşürülmekten ve eleştirilmekten korkma da ortak noktalar arasındadır. Bunun yanında bazı farklılıkları da bulunur. Sosyal fobi, kişinin performansının değerlendirileceği ve gözlemleneceği durumlarda yaşanan kaygıyı ifade eder. Çekingen kişilik bozukluğu ise kişinin neredeyse bütün toplumsal durumlarda, hatta bazen yabancı olmayan durumlarda bile yaşadığı yoğun kaygı ve korkuyu ifade eder.
KAYNAKÇA
Amerikan Psikiyatri Birliği. (2013). Ruhsal bozuklukların tanısal ve istatistiksel el kitabı (5. baskı). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Reich, J. (2000). Sosyal fobinin kaçınmacı kişilik bozukluğuyla ilişkisi: kaçınmacı kişilik bozukluğunu klinik ampirik bulgulara dayanarak yeniden sınıflandırma önerisi. Avrupa Psikiyatrisi, 15 (3), 151-159.
Sayar, K., Solmaz, M., Öztürk, M., Özer, Ö. A., & Arıkan, M. (2000). Yaygın sosyal fobi hastalarında çekingen kişilik bozukluğu ve psikopatolojiye etkileri. Klinik Psikiyatri, 3(3), 163-169.
Sevinçok, L., Dereboy, F., & Dereboy, Ç. (1998). Çekingen kişilik bozukluğunun klinik özellikleri ve tedavisi. Klinik Psikiyatri, 1(1), 22-26.
