Bir bebeğin doğduğu andan itibaren ihtiyaç duyduğu en temel şeyler şüphesiz ebeveynlerinden geçer. Ebeveynlerle kurulan bağ, çocuğun hem zihinsel hem de fiziksel gelişimi için büyük önem taşır.
Çocuk gelişimindeki en önemli konu, çocuğun ihtiyaçlarının ebeveynleri tarafından karşılanıyor olmasıdır. Bu ifade genellikle fiziksel ihtiyaçları (karnının doyurulması, altının temizlenmesi vb.) çağrıştırsa da, duygusal ihtiyaçların karşılanması en az bunlar kadar önemlidir.
Çocuklar özellikle ebeveynleri tarafından fark edilmek isterler. Ebeveynlerin, çocuklarının hissettiği korku, sevinç, heyecan, kaygı gibi duyguları fark etmesi ve fark ettiğini belirtmesi, çocuğun da kendi duygularını fark etmesi ve anlamlandırmasındaki temel unsurlardan biridir.
Bu süreçte ebeveynler, çocuk için bir tür ayna görevi görürler; çocuklar da kendi duygularını bu yansımalar üzerinden görüp anlamlandırmaya başlarlar. Psikolojide bu kavram “duygusal aynalama” (mirroring) olarak adlandırılır.
Fonagy ve Target (1997) tarafından tanımlanan mentalizasyon (zihinselleştirme) kavramı, ebeveynlerin gerçekleştirdiği bu aynalama sürecinin temel noktalarından biridir.
Mentalizasyon (Zihinselleştirme)
Mentalizasyon, kişinin hem kendi davranışlarını hem de başkalarının davranışlarını, görünür eylemlerin ötesindeki zihinsel durumlarla (duygular, düşünceler, niyetler, inançlar) ilişkilendirme kapasitesi olarak tanımlanır (Fonagy & Target, 1997).
Bu kapasite, bireylerin sosyal ilişkilerinde ve duygusal düzenleme becerilerinde belirleyici bir etkiye sahiptir. Mentalizasyon kapasitesi gelişmiş bireyler, hem kendi duygu ve davranışlarını hem de başkalarının davranışlarını anlamlandırabilme açısından esnektirler; bu da yüksek empati düzeyini beraberinde getirir.
Sonuç olarak, bu kişiler daha sağlıklı ilişkiler kurar ve sorunlara daha yapıcı çözümler üretebilirler. Fonagy ve arkadaşlarının (2002) belirttiği üzere, mentalizasyon sayesinde birey, başkalarının davranışlarını yalnızca yüzeysel biçimde değil, altında yatan zihinsel süreçlerle anlamlandırabilir.
Günlük Yaşamdan Bir Örnek
Bir çocuk yeni bir oyunu denemek istemediğini söyleyip ağlamaya başladığında, ebeveynin yalnızca ağlamaya odaklanmak yerine, kaygıyı fark ederek
“Bu yeni oyun sanırım onun için biraz korkutucu görünüyor.”
demesi bir mentalizasyon örneğidir.
Ardından,
“Bu oyunu denemek istemiyor olabilirsin, senin için yeni ve biraz korkutucu. Beraber deneyebiliriz.”
demesi ise ebeveynin yaptığı duygusal aynalama (mirroring) davranışına örnektir.
Bu tür ifadeler, çocuğun duygularını tanımasına ve güvende hissetmesine yardımcı olur.
Ebeveyn Davranışları ve Bağlanma Stilleri
John Bowlby ve Mary Ainsworth’un bağlanma teorisine göre, çocuğun ebeveyniyle kurduğu ilişki, yetişkinlikte de sürecek olan bağlanma stilini oluşturur (Ainsworth et al., 1978; Bowlby, 1988).
Bağlanma stilleri dört temel başlıkta incelenir:
1. Güvenli Bağlanma
Ebeveyn tutarlı davranışlar sergilediğinde ve çocuğun duygularını fark edip anlamlandırdığında güvenli bağlanma gelişir. Bu çocuklar duygularını ifade eder, çevrelerine güven duyar ve ilişkilere daha sağlıklı yaklaşırlar.
2. Kaygılı Bağlanma
Ebeveynin tutarsız davranışları sonucu oluşur. Bazen duyarlı, bazen duyarsız davranan ebeveyn, çocukta kaygı ve onay arayışı yaratır.
3. Kaçıngan Bağlanma
Ebeveyn duygusal olarak mesafeli ya da ilgisiz olduğunda çocuk, duygularını bastıran ve uzak duran bir kişilik geliştirir.
4. Düzensiz (Korkulu) Bağlanma
Ebeveynin öngörülemez, travmatik ya da korkutucu davranışları sonucu çocukta korku ve kafa karışıklığı gözlemlenir.
Duygusal Aynalama ve Güvenli Bağlanma Arasındaki İlişki
Ebeveynlerin uyguladığı mentalizasyon ve duygusal aynalama davranışları, çocuğun güvenli bağlanma geliştirmesinde kilit rol oynar.
Bu beceriler doğuştan sabit değil, zamanla farkındalık ve deneyimle geliştirilebilen yetilerdir. Dolayısıyla ebeveynlerin kendi duygusal farkındalıklarını artırması, çocuğun da kendini anlamlandırma sürecine doğrudan katkı sağlar.
Doğru Duygusal Aynalama İçin Ebeveynlere Öneriler
-
Çocuğun duygularını isimlendirin ve ifade edin.
“Kaygılı hissediyorsun, biliyorum.” gibi açıklayıcı cümleler kullanın. -
Beden dilini ve davranışlarını gözlemleyin.
Duygular bazen sözlerle değil, hareketlerle anlatılır. -
Kendi hislerinizi anlamlandırın.
Ebeveynin duygusal farkındalığı, çocuğa aynalanan duygunun kalitesini belirler. -
Çocuğun duygusunu kabul edin.
“Böyle hissetmen normal.” diyebilmek, çocuğun duygusunu meşrulaştırır.
Bu davranışlar, çocuğun kendi duygularını anlama ve ifade etme becerisini güçlendirir; zamanla başkalarının duygularını anlama kapasitesini de geliştirir.
Sonuç
Duygusal aynalama (mirroring) ve mentalizasyon (zihinselleştirme) kavramları, çocuğun önce kendi duygularını, ardından başkalarının duygularını anlaması açısından son derece kritiktir.
Ebeveyn tarafından doğru biçimde yapılan duygusal aynalama, çocukta güvenli bağlanma stilinin oluşumunu destekler ve mentalizasyon becerisini güçlendirir.
Ebeveynlik sürecinde “önce kendini, sonra çocuğunu anlamak” — yani duyguyu fark etmek, nedenini kavramak ve yansıtmak — sağlıklı psikolojik gelişimin en değerli yapıtaşlarından biridir.
Kaynakça
Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, S. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. New York, NY: Basic Books.
Fonagy, P., & Target, M. (1997). Attachment and reflective function: Their role in self-organization. Development and Psychopathology, 9(4), 679–700. https://doi.org/10.1017/S0954579497001399
Fonagy, P., Gergely, G., Jurist, E. L., & Target, M. (2002). Affect regulation, mentalization, and the development of the self. New York, NY: Other Press.
