Arkadaşlık ilişkileri, bireyin sosyal kimliğini, varlığını ve duygusal dayanıklılığını şekillendiren temel bağlardan biridir. Ancak her bağda yaşandığı gibi, arkadaşlıklar da zamanla derinleşmeye, dönüşmeye veya bitmeye açık bir yapıya sahiptir. Son yıllarda psikoloji literatüründe “arkadaşlık boşanması” olarak anılan bu durum, romantik ayrılıklardan farklı biçimde değerlendirilse de benzer yoğunlukta duygusal tepkiler doğurabilmektedir.
Toplumda genellikle romantik ayrılıklar daha ön planda tutulurken, arkadaşlıkların bitişinin de yas sürecine dahil olabileceği çok fazla önemsenmemektedir. Oysa dostluk, bireyin kimliğini, güven duygusunu ve aidiyet hissini doğrudan etkileyen önemli bir ilişkidir. Bunun zedelenmesi veya karşı taraftan gelen ihanet hissi, insanlarda romantik ilişkiler gibi derin yaralar açabilmektedir.
Vieth, Rothman ve Simpson (2022) bu süreci “sessiz ama kalıcı bir çözülme” olarak tanımlar. Onlara göre, “çoğu arkadaşlık daha pasif şekilde sona erer; insanlar minimal ya da hiç resmi bir kapanış olmadan uzaklaşırlar.” Bu durum, özellikle kaygılı bağlanma stiline sahip bireylerde yoğun bir terk edilme duygusu yaratabilir. Çünkü kaygılı bağlanan kişiler için “arkadaş tarafından bırakılmak”, kişisel bir reddedilme anlamına gelir ve benlik saygısına doğrudan zarar verir. Bu kişiler için arkadaşlık ilişkisi yalnızca sosyal bir bağdan ziyade, duygusal güvenliğin ve onaylanmanın temel kaynağıdır. Dolayısıyla bir arkadaşlığın bitmesi ya da uzaklaşması, onların zihninde “beni istemedi” gibi otomatik olumsuz düşünceleri çalıştırır. Bu yüzden bu kişilerde ayrılıklar daha derin yaralar açar ve bazen uzun süre etkileyen üzüntülere dönüşebilir.
Arkadaşlıkların Sona Erme Biçimleri ve Etkileri
Araştırmalar, arkadaşlık bitişlerinin iki ana yoldan gerçekleştiğini göstermektedir: pasif uzaklaşma ve aktif çatışma. Vieth ve arkadaşlarına göre, “aktif arkadaşlık bitişleri genellikle daha sert olur ve bir arkadaşlığı sonsuza dek sonlandırma olasılığı daha yüksektir.” Bu tür kopuşlar, özellikle ani tartışmalar veya ihanet gibi olaylarla tetiklendiğinde, bireyin duygusal regülasyon kapasitesini zorlar. Kişi bir yandan öfke, kırgınlık ve suçluluk duygularını yaşarken, diğer yandan geçmiş bağın anlamını sorgular.
Rose (akt. Vieth, Rothman & Simpson, 2022), yetişkinlikte arkadaşlıkların bitiş nedenlerini dört başlıkta toplar: fiziksel mesafe, yeni arkadaşların ortaya çıkması, bir arkadaş için artan hoşnutsuzluk ve romantik ilişkilerin müdahalesi.
Fiziksel Mesafe
Fiziksel mesafe, arkadaşlar arasındaki iletişimin ve günlük paylaşımların azalmasına yol açar. İnsanlar, yakınlık ve bağ hissini sıklık ve tutarlılık üzerinden kurarlar; hayat gereği herkesin yolları ayrılır ve herkes, aşağıdaki kafede okey oynayabileceği kişiyle arkadaşlık kurmak ister. Bu fiziksel mesafe arttığında sinyaller zayıflar, güvenlik duygusu sarsılır ve kopuşa sürükler. Mesafeye bağlı olarak kişi, kendini terk edilmiş ya da değer görmemiş hissedebilir; bu özellikle kaygılı bağlanma stiline sahip bireylerde yoğun bir duygusal sıkıntıya yol açar.
Yeni Arkadaşların Ortaya Çıkması
İkinci olarak, yeni arkadaşların ortaya çıkması, sosyal ağdaki zaman ve ilginin yeniden dağılımına neden olur. Kendi değerini ve yerini bu ilişkide gören bireyler için bu durum, “yerine konulmuşluk” hissi doğurabilir. Kıskançlık, değersizlik ve rekabet duyguları tetiklenir; kaygılı bağlananlar, arkadaşlarını kaybetme korkusuyla daha çok endişelenir. Bu süreçte bireyin, sosyal çevresini tehdit olarak değil, çeşitlenme ve büyüme fırsatı olarak görmesi önemlidir.
Artan Hoşnutsuzluk
Üçüncü olan etken, bir arkadaş için artan hoşnutsuzluktur. Zamanla değerler, davranışlar veya sınırlar uyumsuzlaşır; önceden küçük olan rahatsızlıklar büyüyebilir ve sessiz bir uzaklaşmaya ya da patlayıcı bir çatışmaya dönüşebilir. Hayal kırıklığı, öfke ve biriken memnuniyetsizlik, ilişkide mesafeyi doğurur. Kaçınmacı olan bireyler bu durumlarda geri çekilirken, kaygılı bağlanan kişiler daha yoğun şekilde onay ve ilgi arayışı gösterir. Bu noktada sorunlar, daha fazla büyümeden ben diliyle ifade edilen geri bildirimler ve sınırların netleştirilmesi ile sağlıklı biçimde yönetilebilir.
Romantik İlişkilerin Müdahalesi
Son olarak, romantik ilişkilerin müdahalesi arkadaşlık bağlarının çözülmesinde önemli bir etkendir. Yeni romantik ilişkiler, bireyin zaman ve enerjisinin yeniden dağılımına neden olur ve eski dostluklarda ihmale yol açabilir. Bu düşünce yapısı, karşı tarafla farklılıklar doğurup üçüncü maddeyi tetikleyebilir. Bu durum, arkadaşlar arasında değer kaybı hissi ve güvenin zedelenmesine neden olur. Bireylerin romantik ilişki ile arkadaşlık arasındaki dengeyi kurabilmesi önemlidir; açık iletişim ve beklentilerin netleştirilmesi bu etkiyi hafifletebilir.
Bu dört faktör bir araya geldiğinde, arkadaşlık boşanması yalnızca bir sosyal kayıp değil; aynı zamanda kişinin duygusal güvenliği, benlik algısı ve sosyal kimliği üzerinde derin bir etkisi olan psikolojik bir süreç hâline gelir. Bu süreçte sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmek önemlidir.
Sağlıklı Başa Çıkma Stratejileri
Sağlıklı başa çıkma stratejileri şunları içerir:
-
Durumla ilgili günlük tutmak, duyguları yazıya dökmek veya güvenilir bir arkadaş ya da terapist ile paylaşmak.
-
Bilişsel yeniden çerçeveleme yapmak, yani “Arkadaşımı kaybettim” yerine “Bu ilişki artık ikimize de uymuyor; ben de kendi sınırlarımı ve değerlerimi koruyorum” gibi düşünceler geliştirmek.
-
Sosyal destek aramak, yeni bağlantılar kurmak veya mevcut sosyal çevreden destek almak.
-
Kişisel sınırları keşfetmek, hangi ilişkilerin sağlıklı olduğuna bakmak, sağlıksız olan ilişkileri bitirmek ve hangi davranışların tolere edilebileceğini öğrenmek.
-
Öz farkındalık ve kişisel büyüme kazanmak, kendi ihtiyaçlarını, değerlerini ve benlik algısını daha iyi anlamayı sağlamak.
Ayrıca ayrılık sonrası öz-farkındalık ve kişisel büyüme kazanmak, kişinin duygusal dayanıklılığını artırır. Bu süreci fark etmek, duyguları kabullenmek ve sağlıklı başa çıkma yolları geliştirmek, bireyin hem geçmiş ilişkisini anlamasına hem de gelecekte daha güvenli bağlar kurmasına yardımcı olur.
Sonuç
Bu nedenle bireylerin bu süreci fark etmesi, duygularını kabullenmesi ve sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmesi önemli bir rol oynar. Arkadaşlık boşanması, zorlayıcı olmakla birlikte bireyin sınırlarını tanıması ve kendini yeniden keşfetmesi için bir fırsat da sunar. Bundan sonrasında hayatına yeni insanlar alırken, birey sağlıksız bağlanmamayı, sınırlarını doğru çizmeyi ve daha pek çok şeyi öğrenir. Kişi bu durumu kayıp olarak değerlendirirken kendine yarar da sağlayabilir.
Kaynakça
Vieth, K., Rothman, K., & Simpson, J. A. (2022). Friendship loss and dissolution in adulthood. Current Opinion in Psychology, 43, 267–272. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2022.07.004
Rose, S. M. (1984). How friendships end: Patterns among young adults. Journal of Social and Personal Relationships, 1(3), 267–277. https://doi.org/10.1177/0265407584013004
