Akran zorbalığı, birçok ergen bireyin yaşadığı (Olweus, 1991; West & Salmon, 2000), daha önceden tanışık olan iki kişi arasında incitmekten de öte, sürekli meydana gelen olumsuz bir davranıştır (Farrington, 1997). Zorbalık, tanımı gereği eğitim ortamında bir kişinin ya da grubun diğer kişi veya gruplara sürekli ve kasıtlı şekilde baskınlık göstermesi anlamına gelir (Furniss, 2000). Baskın olan kişi veya gruplar, daha zayıf olan kişi veya gruplara taciz veya eziyet yollarıyla stres yaratır (Besag, 1989; Olweus, 1991; Roland, 1989; Smith, 1991). Burada dikkat edilmesi gereken nokta, zorbalık davranışının süreklilik göstermesidir (Yıldırım, 2012).
Akran zorbalığı genellikle üç başlık altında incelenir (Griffin & Alan, 2004): fiziksel zorbalık, sözel zorbalık ve duygusal zorbalık (Çınkır, 2006).
Sözel Zorbalık
Herhangi bir bireye yönelik, bireyin benliğini, sosyal gelişim düzeyini, psikolojisini ve ruhsal bütünlüğünü olumsuz yönde etkileyen davranışlardır. İsmiyle ya da soy ismiyle alay etme, lakap uydurma gibi eylemler sözel zorbalığa örnektir (Olweus, 1977; Farrington, 1993; Furniss, 2000; Smith, 2002; Çınkır & Kepenekçi, 2003; Gökler, 2009; Pişkin, 2010; James, 2010).
Fiziksel Zorbalık
Fiziksel zorbalık, karşıdaki bireyin canının acımasına, yaralanmasına veya hayatını kaybetmesine sebep olabilecek davranışlardır. Enseye vurmak, çelme takmak, itmek, tekmelemek, eşyalarına zarar vermek ya da çalmak bu kapsamdadır. Ayrıca bireyi kendi çıkarı için başkalarına karşı doldurmak da fiziksel zorbalık kapsamında değerlendirilebilir (Olweus, 1977; Farrington, 1993; Furniss, 2000; Smith, 2002; Alikaşifoğlu, 2011).
Sözel veya Fiziksel Olmayan Zorbalık
Tacizvari hareketler yapmak, tehdit etmek, arkadaşını gruptan dışlamak, yanındaki kişileri yönlendirmek veya sanal zorbalık (cyberbullying) bu kategoriye girer (Alikaşifoğlu, 2011).
Dışlama
Arkadaşını yalnızlığa mahkûm etmek, yok saymak, etkinliklere davet etmemek ya da iletişimden uzaklaştırmak dışlama davranışları arasındadır. Bu tür davranışlar, bireyin sosyal izolasyon yaşamasına ve psikolojik iyi oluşunun zedelenmesine yol açar (Olweus, 1977; Farrington, 1993; Smith, 2002; Gökler, 2009).
Tükenmişlik Kavramı
Tükenmişlik, “enerji, güç ya da kaynakların aşırı talepler yoluyla tükenmesi” olarak tanımlanır. Bu durum üç boyutta incelenir: duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarı duygusunun azalması (Şahin, 2008).
Duygusal Tükenme
Bireylerin kendilerini aşırı yüklenmiş ve duygusal açıdan zorlanmış hissetmesidir. Özellikle birebir ilişki kurulan mesleklerde ve yoğun etkileşim gerektiren ortamlarda sık görülür. Maslach (1976), duygusal tükenmeyi yorgunluk, halsizlik, güçsüzlük, özgüvende azalma ve coşku kaybı olarak tanımlar (Ergin, 1992).
Duyarsızlaşma
Tükenmişliğin ikinci boyutudur ve genellikle duygusal tükenmenin ardından gelişir. Duyarsızlaşan birey, çevresindekilere karşı ilgisiz, alaycı veya umursamaz bir tavır takınabilir. Bu durum, bireylerin diğer insanlardan uzaklaşmasına, düşmanca tepkiler vermesine ve sosyal ilişkilerden kopmasına yol açar (Özgüven & Haran, 2000).
Kişisel Başarı Duygusunun Azalması
Bireyin kendini olumsuz değerlendirmesi ve yeterli görmemesi anlamına gelir. Bu kişiler genellikle işlerinde ilerleyemediklerini düşünür ve kendilerini suçlu hissederler. Bu durum, bireyin başarı hissini kaybetmesine ve motivasyon düşüklüğüne yol açar (Özgüven & Haran, 2000).
Sonuç
Akran zorbalığı, özellikle ergen bireylerin ruhsal ve duygusal sağlığı üzerinde ciddi olumsuz etkilere sahiptir. Sürekli olarak maruz kalınan zorbalık, depresif düşüncelere, özgüven kaybına ve nihayetinde tükenmişliğe yol açabilir. Bu süreçte en kritik boyut duygusal tükenme olarak karşımıza çıkar.
Zorbalığa maruz kalan bireylerin psikolojik destek almaları büyük önem taşır. Özellikle ergenlik döneminde görülen bu tür davranışların sonuçları dikkatlice incelenmeli, okullarda psiko-eğitim seminerleri, farkındalık broşürleri ve akran zorbalığıyla ilgili oyun temelli etkinliklerle önleyici çalışmalar yapılmalıdır.
Kaynakça
Alikaşifoğlu, M. (2011). Akran istismarı. Türk Pediatri Arşivi, 46(11), 31-34.
Barone, F. J. (1997). Bullying in school: It doesn’t have to happen. Phi Delta Kappan, 79(1), 80.
Besag, V. E. (1989). Bullies and victims in schools: A guide to understanding and management.
Çınkır, S., & Kepenekci, Y. K. (2003). Öğrenciler arası zorbalık. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34, 236–253.
Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach tükenmişlik ölçeğinin uyarlanması. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi, Ankara.
Farrington, D. P. (1993). Understanding and preventing bullying. Crime and Justice: A Review of Research.
Furniss, C. (2000). Bullying in schools: It’s not a crime – is it? Education and the Law, 12(1), 9–29.
Gökler, R. (2009). Okullarda akran zorbalığı. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 511–537.
Hock, R. R. (1988). Professional burnout among public school teachers. Public Personnel Management, 17(2), 167–189.
James, A. (2010). School bullying. Goldsmiths, University of London, NSPCC.
Olweus, D. (1977). Aggression and peer acceptance in adolescent boys. Child Development, 1301–1313.
Olweus, D. (2013). Bully/victim problems among schoolchildren: Basic facts and effects of a school-based intervention program. Psychology Press.
Pişkin, M. (2010). Ankara’daki ilköğretim öğrencileri arasında akran zorbalığının incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 35(156).
Roland, E. (1989). Bullying: The Scandinavian research tradition. Bullying in Schools, 21–32.
Salmon, A. W. G. (2000). Bullying and depression: A case report. International Journal of Psychiatry in Clinical Practice, 4(1), 73–75.
Smith, P. K., & Thompson, D. (2017). Dealing with bully/victim problems in the UK. In Practical Approaches to Bullying (pp. 1–12). Routledge.
Yıldırım, Ö. G. R. (2012). Akran Zorbalığı. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 39–51.
