Akran Zorbalığı Nedir, Nasıl Müdahale Edilmelidir?

Akran Zorbalığı ve Ergenlik

Akran zorbalığı, ergenlik dönemindeki bireyler için önemli bir sorundur. Ergenler, akran ilişkilerine büyük önem verir. Arkadaşlarının görüşleri, beğendikleri, sevdikleri/sevmedikleri, grup aidiyeti ve görüş birliği gibi konular, ergenler için belirleyici olabilir. Ergen birey, akranları tarafından kabul görmek ve olumlu değerlendirilmek ister. Bu durum, sosyal medya paylaşımlarına da yansır. Sosyal medyada paylaşılan gönderiler, bir konuya yönelik tutumlar, mizah anlayışı gibi unsurlar, ergenlerin akranlarıyla kurdukları ilişkilerde etkili olabilir. Ancak bu kabul görme isteği, bazen şiddet, saldırganlık ve akran zorbalığı davranışlarına yol açabilir.

Akran Zorbalığı Nedir?

Akran zorbalığı, öğrencilerin veya öğrenci gruplarının, başka bir öğrenciye ya da gruba karşı tekrar eden ve acı çektirmek, fiziksel veya psikolojik baskı kurmak amacıyla yaptığı kasıtlı olarak zarar verici davranışlarda bulunması olarak tanımlanabilir (Olweus, 1993; Borgen vd., 2021; Açıkgöz, 2017; akt. Bozbayındır vd., 2025). Akran zorbalığı, güç dengesizliği ile kendini gösterir. Zorbalık yapan çocukların çoğunlukla daha iri yapılı, daha güçlü ya da popüler olarak görülen ve yüksek sosyal statüye sahip bireyler olduğu gözlemlenmektedir (UNICEF, 2024).

Zorbalık Türleri

Akran zorbalığı iki şekilde kendini gösterir: doğrudan zorbalık ve dolaylı zorbalık.

• Doğrudan Zorbalık: Mağdur ve zorba arasında yüz yüze gerçekleşen fiziksel ve sözel saldırıları içerir. Zorbalığı yapanın kim olduğu bilinmektedir.  
  • Fiziksel saldırı: Vurma, tekmeleme, ısırma, çimdikleme gibi eylemler.  
  • Sözel saldırı: Hakaret, küçümseyici ifadeler, çirkin yüz mimikleri, el ve kol hareketleri (Aslan, 2008; akt. MEB).
• Dolaylı Zorbalık: Bireyin sosyal statüsüne ve benlik algısına zarar vermeyi amaçlar.  
  • Bireyin sosyal çevresinden bilinçli bir şekilde dışlanması, dedikodu yayılması, sosyal ilişkilerinin manipüle edilmesi, gruptan kasıtlı olarak uzak tutulması gibi eylemleri kapsar.  
  • Mağdur, zorbayı doğrudan tanıyamayabilir; genellikle üçüncü şahıslar aracılığıyla gerçekleştirilir.  
  • İsim takma, tehdit, alay, küçümseme, iğneleme, uzun süreli bakışlarla rahatsız etme, dışlama, iletişimi kesme ve sessizleştirme gibi sözel davranışlar da bu kapsamda yer alır.  
  • Mağdur bireyin kusurlarına odaklanılarak rahatsız edilmesi, duygularının incitilmesi, eğlence aracı haline getirilmesi ve çirkin davranışlara maruz bırakılması sıkça görülür (Arslan vd., 2009).

Siber Zorbalık

Son yıllarda internetin ve sosyal medya uygulamalarının popülerleşmesiyle siber zorbalık da akran zorbalığı türlerine eklenmiştir. Siber zorbalık, sosyal medya, kısa mesajlar, anlık mesajlaşma uygulamaları, e-posta ve çocukların aktif olduğu çevrimiçi platformlar aracılığıyla meydana gelmektedir (UNICEF, 2024). Bu nedenle zorbanın, mağdur bireye her an her yerden ulaşması daha kolaydır.

Ergenler Neden Akran Zorbalığı Yapar?

Olweus’a (1993; akt. Gökler, 2009) göre, akran zorbalığı yapmaya neden olan tepki örüntülerinin gelişiminde dört faktör rol oynar:

• Erken Çocuklukta Duygusal Tutum: Erken çocukluk döneminde (0-8 yaş) çocuğa ilk bakım veren kişinin duyarsız veya ilgisiz tutumu, çocuğun ilerleyen yaşlarda saldırgan davranışlar sergileme ve başkalarına karşı nefret geliştirme olasılığını artırır.  
• Aşırı Hoşgörü: Bakım verenin aşırı hoşgörülü ve toleranslı olması, çocuğun akranlarına, kardeşlerine ya da yetişkinlere yönelik saldırgan tepkilerini sınırlandırmazsa, saldırgan davranışlar geliştirme ihtimali artar.  
• Güce Dayalı Disiplin: Ebeveynlerin fiziksel cezalandırma, şiddet uygulama veya aşırı duygusal tepki gibi disiplin teknikleri, çocuğun saldırgan davranışlar geliştirmesine yol açabilir. Açık ve net kurallar koymak, bu riski azaltır.  
• Mizaç: Çocuğun hareketli ve kolay öfkelenen bir mizaca sahip olması, sakin ve durağan yapılı çocuklara kıyasla saldırgan davranışlar sergileme riskini artırır.

Akran Zorbalığı Yapan Çocuklara Müdahale

Zorbalık davranışı sergileyen çocuklar/ergenler genellikle ortama uyum sağlama, dikkat çekme isteği taşıyan ya da duygusal zorluklarla baş etmekte güçlük yaşayan bireylerdir. Bazı durumlarda, bu çocukların ev ortamlarında ya da yaşadıkları toplumda şiddete maruz kaldıkları ya da şiddete tanıklık ettikleri görülmektedir. Çocuğunuzun akran zorbalığı yaptığını düşünüyorsanız, aşağıdaki adımlar yardımcı olabilir (UNICEF, 2024):

• İletişim Kurun: Çocukla konuşarak neden böyle davrandığını anlamak ve ona nasıl yardım edilebileceğini öngörmek önemlidir.  
• Sağlıklı Baş Etme Yöntemleri: Çocuğun empati geliştirmesine yardımcı olmak, internetteki yorumların gerçek dünyada da incitici olduğunu fark etmesini sağlar. Örneğin, öfkeli bir durumu örneklemesini isteyip alternatif senaryolar oluşturmak, yapıcı tepkiler geliştirmesine destek olur.  
• Rol Model Olun: Çocuklar gözlemleyerek öğrenir. Bakım veren kişi, başkalarına karşı zarar verici davranışlarda bulunursa, çocuk bu davranışları taklit edebilir.  
• Sonuçlarla Yüzleşme: Çocuğa zorbalık yaptığında davranışlarının sonuçlarıyla yüzleşmesini sağlamak ve hatalarını telafi etme fırsatı tanımak önemlidir. Ölçülü ve şiddet içermeyen yaptırımlar uygulanmalıdır.

Akran Zorbalığının Duygusal Etkileri

Akran zorbalığı, yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda duygusal etkiler yaratır. Çocuklar/ergenler üzerinde depresyon, kaygı gibi sorunlara yol açabilir, madde kullanımına yönelmelerine ve akademik başarılarının düşmesine neden olabilir. Bu, zorbalığa maruz kalan çocuk üzerinde zararlı ve uzun süreli etkilere yol açar.

Zorbalığa Uğrayan Çocuğu Korumak

Zorbalığa uğrayan çocuğu korumak için yapılabilecekler (UNICEF, 2024):

• Bilinçlendirme: Çocukları akran zorbalığı konusunda bilgilendirmek, zorbalığı fark etmelerini kolaylaştırır.  
• Açık İletişim: Çocuklarla sık ve açık iletişim kurmak, zorbalıkla karşılaştıklarında ya da tanık olduklarında bunu anlatmalarını sağlar.  
• Dijital Farkındalık: Çocuğun aktif olduğu dijital platformları tanımak, çevrimiçi ve çevrimdışı yaşam arasındaki ilişkiyi anlatmak, internetteki tehlikeler konusunda uyarmak farkındalık oluşturur.

Akran zorbalığı ile ilgili çocuğunuzu anlamak ve ona nasıl davranmanız gerektiği konusunda zorlanıyorsanız, profesyonel destek almak süreci daha iyi yönetmenize yardımcı olacaktır.

Kaynakça

• Arslan, S. Ö., & Savaşer, S. (2009). Okulda zorbalık. Milli Eğitim Dergisi, 39(184), 218-227. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/442932  
• Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF). (2024, 30 Temmuz). Akran zorbalığı nedir ve nasıl engellenir? https://www.unicef.org/turkiye/hikayeler/akran-zorbal%C4%B1%C4%9F%C4%B1-nedir-ve-nas%C4%B1l-engellenir  
• Bozbayındır, F., Üncü, M., & Coşkun, İ. (2025). İlkokul yöneticilerinin perspektifinden akran zorbalığı: Nedir, kim, neden, sonuçları ve önleme stratejileri. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9(20), 17-30. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4618565  
• Gökler, R. (2009). Okullarda akran zorbalığı. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 511-537.  
• Milli Eğitim Bakanlığı. (t.y.). https://sometal.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/34/04/365673/dosyalar/2019_03/21101618_5-AKRAN_ZORBALIYI.pdf?CHK=95c2600fb83aa0cfbc54b63dd6f7a57c  
• Özcan, E., Uslu, G., İbişoğlu, Ş. C., & Dinçer, E. N. (2018). Ergenlerde akran zorbalığının sosyal medyada üretimi ve yeniden üretiminin okul sosyal hizmeti bağlamında değerlendirilmesi. Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(2), 78-102. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3653678