Hayatta inişler çıkışlar var ve her daim bir yerden zorluklarla karşılaşabiliriz. Özellikle son dönemlerde dünya genelinde yaşanan olumsuz olaylar, insanların psikolojisini ve günlük hayatlarını etkilemektedir. Aslında hayatta her şey bizim kontrolümüzde değil ve öğrenmemiz gereken en önemli şey, zaman zaman zorluklarla karşılaşacağımız gerçeğidir. Burada devreye psikolojik sağlamlık (duygusal dayanıklılık) dediğimiz kavram giriyor.
Psikolojik Sağlamlık Nedir?
Psikolojik sağlamlık, olumsuzluklara karşı hazırlıklı olma halidir. Yani stres yaratacak sarsıcı durumlarla başa çıkabilme, zorluklara uyum sağlayabilme ve yıkıcı deneyimlerden bir şeyler öğrenebilme kapasitesidir. Psikolojik sağlamlık kalıtımsal olsa da sonradan öğrenilip geliştirilebilir. Sadece zorlu olaylar karşısında öğrendiğimiz beceriler değil, aynı zamanda bu zorlu olaylar karşısında psikolojik destek alabiliyor oluşumuzu da gösterir.
Çocuklar doğdukları andan itibaren pek çok olumsuz yaşantı ve zorluk yaşayabilirler. Hiç zorlukla karşılaşmayan, ailesi tarafından sürekli korunan çocuklar gelişemez ve zorluklarla başa çıkmayı öğrenemezler. Çocuklar yeni zorluklarla karşılaştıkça yeni çözümler üretmeye başlarlar. Onlar için bu sorunlar birer fırsattır.
Erken Çocuklukta Psikolojik Sağlamlık
Güvenli Bağlanma
Olumlu bir ev ortamında şefkatle büyüyen çocukların psikolojik sağlamlık düzeyi daha yüksek olur. Güvenli bağlanma, çocuğun duygusal dayanıklılık geliştirmesinde temel bir rol oynar.
Annenin ve Çocuğun Mizacı
Anneleri tarafından sıcaklık gören bebeklerin psikolojik sağlamlık ve fiziksel sağlıkları daha olumlu olur, uyumlu sosyal davranışlar gösterirler. Ancak anne depresifse, çocuğun öz düzenleme becerisi olumsuz etkilenir ve duygu-davranış dengesi bozulabilir. Çocuğun doğuştan gelen mizacı da önemlidir. İçekapanık, gözlemci çocuklar yeni şeyler denemekte tereddüt ederken, dirayetli ve yeniliklere açık çocuklar psikolojik sağlamlık konusunda avantajlıdır.
Mizaca Uygun Ebeveynlik
Bazı çocuklar çok tepkisel, bazıları ise olaylara tepkisiz olabilir. Ebeveynlik tarzı, çocuğun duygu ve davranış kontrolünü geliştirmede kritik bir rol oynar. Örneğin, geçişlerde zorlanan bir çocuğa daha fazla zaman tanınmalı, yapılması gerekenler açıklanmalıdır. Düşük tepki veren çocuklar ise bolca desteklenmeli, duygu ve düşüncelerini ifade etmeyi öğrenmelidir. Çocuğun mizacını değiştirmek değil, zorlayan özelliklerini dengelemek önemlidir.
Sosyal, Bilişsel ve Dil Becerileri
Dil becerileri, kelime hazinesi ve öz düzenleme becerileri psikolojik sağlamlık için çok önemlidir. Dil becerileri ne kadar iyi olursa, çocuğun sosyal becerileri, duygusal yetkinliği ve akademik başarısı da o kadar yüksek olur. Geniş kelime dağarcığı, zihinsel anlama becerisini güçlendirir. Dil becerisi yüksek çocuklar, yönergeleri kolay anlar ve içsel konuşma ile duygu-davranışlarını daha iyi kontrol eder.
Empatik Duruş
Ebeveynlerin çocuğa duygusal temas kurması, ihtiyaçlarını karşılaması, şefkatli davranması ve kaliteli vakit geçirmesi, çocuğun sosyal çevrede daha duygusal dayanıklılık göstermesini sağlar. Empati, çocuğun psikolojik sağlamlık temelini güçlendirir.
Fiziksel Aktivite
Çocuğun fiziksel aktivite ile ilgilenmesi, bilişsel kontrol becerilerine destek olur ve öz düzenleme becerisini güçlendirir. Fiziksel aktivite, psikolojik sağlamlık için önemli bir katkı sağlar.
Problem Çözme Becerileri
Çocukların destek almadan başarabileceği şeyler olmalıdır. Problem çözme becerileri, çocuğun “Ben bu evin katkı sağlayan önemli bir parçasıyım” hissini geliştirir. Ebeveynler, çocuğa cevabı vermek yerine, zorluklardan nasıl çıkabileceği konusunda rehber olmalıdır.
Övgü
Çocuğun iyi davranışlarında sürece değil, sonuca övgü yapılmalıdır. Çabanın vurgulanması, iş birliğinin devamlılığını sağlar ve psikolojik sağlamlık destekler.
Küçük Adımlar İlkesi
Çocuk, küçük adımlarla desteklenmeli; hedefler ve beklentiler yüksek olmamalıdır. Becerileri kullanmayı öğrendikçe kaslar güçlenir, pratik yapmak önemlidir. Çocuğu yavaş yavaş konfor alanından çıkarmak ve güvende hissettirerek hayatın gerçekleriyle tanıştırmak, psikolojik sağlamlık kaslarını güçlendirir.
Çocuklarda Psikolojik Sağlamlık Geliştirmek İçin Neler Yapabiliriz?
- Çocuğunuzla bire bir zaman geçirin (kitap okuyun, boyama yapın, dans edin vb.).
- Pozitif kalmak (önce ebeveyn kendi kaygı ve stres kontrolünü öğrenmeli, çocuklarına model olmalıdır).
- Günlük rutininizi oluşturun: Mevcut rutini şekillendirin ve adapte olmaya çalışın. Günlük planlama, çocukların kendini güvende hissetmesini sağlar (regülasyon aktiviteleri ekleyin).
- Olumlu bir dil kullanın. Çocuğunuza bağırarak ne yapması gerektiğini söylemek yerine, ne yapmaması gerektiğini anlatın. Örneğin: “Lütfen biraz daha alçak sesle konuşur musun?” Model olun ve istenmeyen davranışı siz de yapmayın.
- Çocuğunuzla gün sonu değerlendirmesi yapın, göz teması kurarak konuşun. Kendi his ve düşüncelerinizi açıkça ifade edin ki çocuk sizi model alsın.
- Çocuğunuza yaşına uygun sorumluluklar verin ve iş birliği içinde olun. Sorumluluklar, kendine yetebilme kaynağı geliştirir.
- Çocuğunuzun kendini tanımlamasına destek verin; güçlü yönlerini, sevdiği ve sevmediği şeyleri konuşun.
- Çocuğunuza ihtiyaçlarını nasıl anlayacağı konusunda yardımcı olun. Kendi ihtiyaçlarınızdan bahsedin ve çocuğun size rahatça ifade etmesini destekleyin.
- Çocuğunuza farklı bakış açılarını yorumlama yeteneği kazandırın. “Sence arkadaşın bununla ilgili ne hissetti?” gibi sorularla empatik sorgulama yapmasını sağlayın.
- Çocuğunuzla duygu odaklı bir dil kullanın. Örneğin: “Şu an hayal kırıklığına uğradığını görebiliyorum.”
- Çocuğunuzun zorlandığı konularda ona ilgili kitaplar okuyun veya film izleyin. Zorluklara dair karakterlerin yaklaşımlarını görmek, yeni bakış açıları kazandırır.
- Çocuğa sakinleşme becerileri öğretin. Regülasyon için nefes egzersizleri ve mindfulness yöntemleri kullanın.
