Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu bir halk sağlığı sorunudur. DEHB, hiperaktivite yani aşırı hareketlilik, dürtüsellik ve dikkat eksikliği şeklinde tanımlanır (Öztürk, 2021). DEHB, çocukluk çağının en sık görülen hastalıklarındandır (Başgül, 2020). Bu hastalık zaman geçtikçe bireyin sosyal ve bilişsel yaşantısında sorun oluşturur. Kişinin aile ve sosyal ilişkilerinde, akademik kariyerinde ve özgüvenini olumsuz yönde etkileyebilecek bir hastalıktır (Özbay ve Kayhan, 2024). DEHB, gelişim sürecine uygun olmayan dikkatsizlik, hiperaktivite (aşırı hareketlilik) ve dürtüsellik veya bunların beraber görüldüğü durumlar olarak tanımlanan bir nöro-gelişimsel bozukluktur (Kayaalp, 2008). DEHB, sonradan konan bir hastalık değildir.
Dikkat Eksikliği Yaşamı Nasıl Etkiler?
Birey belirli bir işe dikkatini vermekte zorlanır ya da okulda ödevlerinde dikkatsizce hatalar yapar. Görevler ve oyunlar esnasında dikkatini sürdüremeyebilir. Başka biri kendisiyle konuşuyorken dinlemiyormuş gibi görünebilir. Kendisine verilen yönergeleri ve görevlerle ilgili denetimi sağlayamaz ve işi bitiremez. Görev ve etkinlikleri rastgele dağınık yapabilir. Uzun sürecek zihinsel işleri yapmakta zorlanır, yapmak istemez. Etkinlik için gerekli malzemelerini kaybedebilir, unutabilir. Çevresindeki uyaranlara karşı çabucak dikkati dağılır. Günlük işleri yaparken unutkandır (Sürücü, 2018). Dikkat eksikliği, dikkatin geri toplanamaması yani; ihtiyacın olana odaklanmak, dikkatini sürdürmek ve çeldiricilere karşı koyabilmek şeklinde süregelir.
Dürtüsellik Yaşamı Nasıl Etkiler?
Birey sorulan soru bitmeden yanıt verir. Sırasını beklemekte zorlanabilir (oyun oynarken sırasını bekleyemez). Başkalarının konuşmasını keser ya da oyunlarda araya girer (aklına geleni hemen söyler, düşünmeden konuşabilir). DEHB’li birey bir şey yapmadan önce düşünemez, olayların sonucunu düşünemez. Söylediği şeyin karşıyı etkileyebileceğini düşünemez (Sürücü, 2018).
Hiperaktivite Yaşamı Nasıl Etkiler?
Eli ayağı kıpır kıpır olma (tırnak yeme, saçlarıyla oynama, kalem, silgi veya kazağının kolunu ya da yakasını kemirme). Kişi oturduğu yerde duramaz (sınıfta ayağa kalkar, dolaşır, sandalyede, sırada sakince oturamaz, sandalyede düzgün oturamaz, farklı pozisyonda oturur). Gereksiz yere okulda, koridorda, başka mekanlarda sağa sola koşturur. Sakince oynamakta zorlanır (oyun oynarken çok ses çıkarır). Çok enerjiktir, yorulmak nedir bilmez. Sürekli hareket halindedir. Çok konuşur, derste sürekli arkadaşıyla konuşur (Sürücü, 2018; Öztürk, 2021).
Çocuklukta ve Yetişkinlikte DEHB
Birey yetişkin hale geldiğinde dürtüsel ya da hiperaktivite davranışları ergenliğe göre sönümlenebiliyor. Unutulmaması gereken bir nokta, DEHB’nin küçüklükten itibaren kişinin hayatında olması gerekir. Kişinin zekası bu semptomları örtebilir ya da bölünmüş dikkat dolayısıyla çocuğun aslında çok dikkatli olduğu yanılgısı vb. durumlar, DEHB’nin tanısını erken yaşta koymayı geciktirebilmektedir. Yetişkinlikte davranışları kontrol etmek kolaylaşabilmektedir fakat tedavi edilmeyen DEHB, eğer çevreden de doğru desteği alamazsa, karşıt olma karşıt gelme bozukluğu ve bu hastalığın ardından da tedavi edilmemişse kişi davranım bozukluğu ile karşı karşıya kalabilmektedir.
DEHB Davranışlarımızı Kontrol Etmek İçin Neler Yapabiliriz?
- Kendi kendine konuşma metodunu uygulayabiliriz (Şu an karşındaki kişi konuşuyor, bekle, o bitirdikten sonra konuşabilirsin).
- Geçmiş yaşantılarımızdan ders çıkarmak.
- Geleceği öngörebilme, anlayabilme ve planlama teknikleri.
- Planlama yaparken dikkat etmemiz gereken nokta, sıralama yapmak.
DEHB Tedavisi
Öncelikli tedavi kesinlikle ilaç tedavisidir. Gün içerisinde toplayamadığınız dikkatinizi, verim alamadığınız işleri vb. durumları yaşamayıp hayatınızı daha kaliteli bir şekilde yaşayabilirsiniz. İlaç tedavisinin dışında paketli gıda tüketimini azaltma ve psikolojik görüşmeler gibi tedavi yöntemleri uygulanabiliyor (Barke ve ark., 2013). DEHB tedavi edilirken hem nörogelişimsel tedavilerin hem de psikolojik görüşmelerin beraber yapılması çok önemlidir, bütünsel yaklaşılmalıdır (Özbay ve Kayhan, 2024). DEHB’li gençler ve yetişkinler içinse planlama yöntemleri, örneğin ajanda tutmak ya da gün içerisinde yapılacak görevleri önem sırasına göre planlamak, yapılacak işlerin daha kolay yapılmasına yardımcı olacaktır.
Kaynakça
- Özbay, A., ve Kayhan, Z. (2024). Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğunun (DEHB) Nedenleri Ve Tedavi Yöntemleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 23(89), 394-406. https://doi.org/10.17755/esosder.1283141
- Öztürk, M., ve Başgül, Ş. S. (2020). Çocuklarda dürtüsellik: Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tanı ve Tedavisi. Uçurtma Yayınları.
- Sürücü, Ö. (2015). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu: Anne Baba-Öğretmen El Kitabı. Bilgi Yayınevi.
