Beynin tamamlama eğilimi, eksik veya yarım kalan bilgileri zihinsel olarak tamamlayarak bir bütünlük oluşturma sürecidir.
Bu eğilim, insan zihninin en temel işleyiş biçimlerinden biridir.
İnsan Üzerindeki Yansımaları
Tamamlama eğilimi, kontrol ihtiyacımızla yakından ilişkilidir.
İnsan zihni, bir olayın nedenini bilirse kendini daha güvende hisseder. Bilinmezlik karşısında çaresiz kalmaktansa yanlış bile olsa bir neden bulmak çoğu zaman tercih edilir. Çünkü bu, belirsizliğin yarattığı kaygıyı azaltır.
Ancak burada önemli bir farkındalık gerekir:
Zihnin her tamamladığı hikâye, gerçeğe dayanmaz. Her iç ses, hakikati yansıtmaz; çoğu zaman yalnızca kontrol arzusu konuşur.
Sürekli düşünmek, “ne eksikti” diye dönüp durmak, her defasında hikâyeyi başa sarıp yeni bir versiyonunu yazmak…
Bu döngü, zihni koruyor gibi görünse de zamanla onu yoran bir çabaya dönüşür.
Bazen korkularımız, eksiklik duygularımız ya da geçmiş travmalarımız, zihnimizin kurduğu senaryolara yön verir.
Bu yüzden zihin ne kadar güçlü bir bütünlük çabası içinde olsa da biz onun kurduğu hikâyelerin gerçekliğini sorgulamalıyız.
Bir başka deyişle, her boşluk doldurulmak zorunda değildir.
Her cevapsız soruya anlam yüklemek, her sessizliği açıklama çabasına dönüştürmek bizi yalnızca daha çok yorar.
Zihinsel tamamlama, kısa vadede bir savunma mekanizması gibi çalışabilir; ancak uzun vadede gerçeğin üzerini örtebilir.
“Ya Eğer…”: Beynin Kurgusal Olasılıkları
“Ya eğer… farklı olsaydı?”
İşte bu “ya eğer”ler, beynin kendi kendine yazdığı olasılıklardır.
Bazen gerçeğe ulaştırır, bazen pişmanlık bırakır; ancak çoğu zaman yalnızca kaygıyı besler.
Ve ironik biçimde, beynin bizi korumak için kurduğu bu düzen, en çok da bizi yorar.
Gerçekle yüzleşmek yerine, tahminlerle yaşamaya başlarız.
Psikolojide Tamamlama Eğilimi
Bu mekanizma özellikle Gestalt psikolojisi bağlamında açıklanabilir.
Gestalt ilkelerine göre insan zihni, dağınık olanı düzenleme ve parçaları bir bütün hâline getirme eğilimindedir.
Görsel algıda bir şekil eksik kaldığında, göz onu tamamlar; bir melodi yarıda kesildiğinde kulak zihinsel olarak devamını getirir.
Bu durum yalnızca duyusal algılarda değil, duygusal deneyimlerde de geçerlidir.
İlk bakışta oldukça faydalı ve işlevsel gibi görünse de, özellikle duygusal alanlarda bu eğilim her zaman lehimize çalışmaz.
Duygusal Tamamlama: Eksik Hikâyeleri Tamamlama İhtiyacı
Mesela biri taşındı, şehir değiştirdi ya da hayatında yeni bir sayfa açtı.
O kişi, arkada bıraktıklarını zihninde tamamlamaya başlar:
“Orada olsaydım şimdi ne olurdu?”
“Arkada bıraktıklarım hâlâ benimle olsaydı?”
Zihin, eksik kalan yolları tamamlamaya, bilinmeyeni kendi hikâyesine göre şekillendirmeye çalışır.
Bu durum oldukça doğaldır. Çünkü insan beyni belirsizliğe tahammül edemez.
Bir olayın nedenini, bir davranışın sebebini ya da bir ilişkinin bitişini bilmemek, içsel bir huzursuzluk yaratır.
Bu huzursuzluğu azaltmak için zihnimiz boşluklara anlam yükler — bazen gerçekle örtüşen, bazen yalnızca kendi varsayımlarımızdan oluşan anlamlarla.
Tamamlama Eğiliminin Anılarla İlişkisi ve Zamana Yolculuk
Bu eğilim, anıların oluşumu ve hatırlanması sürecinde de devreye girer.
Bir olayı hatırladığımızda aslında o anıyı yeniden inşa ederiz.
Eğer o anıda bir boşluk varsa beyin o kısmı tahmin eder ve tamamlamaya çalışır; yani anılar sabit değildir — her hatırlayışta biraz değişir, biraz daha tamamlanır.
Çocukken mahalle arasında oynadığımız zamanlar…
Belki o anın tam yüzünü, kokusunu net hatırlamayız ama beyin, o boşlukları hep doldurur.
Eksik kalan sesi, hayalî bir neşeyle tamamlar.
Belki de bu yüzden, çocukluk anılarımız hep “daha güzelmiş gibi” gelir.
Gerçekte o kadar mutlu değilken, beyin o boşluğu umutla kapatır.
Çünkü çocukluğumuzun bir yerinde hep bir “yeniden yaşama” arzusu kalır; beyin, o arzuyu hiç söndürmez, hep tamamlamaya çalışır.
Ergenlik ve Yetişkinlikte Tamamlama Eğilimi
Ergenlikte, sevdiğin bir arkadaşının mesajına dönmemesini ya da birinin sana neden soğuk davrandığını bilmemek…
Zihin hemen binlerce ihtimal üretir:
“Benden sıkıldı mı?”,
“Bir hata mı yaptım?”,
“Yoksa artık önemsemiyor mu?”
Eksik bilgi, zihinde her defasında yeni bir hikâyeye dönüşür.
Çünkü belirsizlik, insan zihni için tahammül edilmez bir durumdur.
Beyin, eksik bilgiyi doldurarak içsel huzur kurmaya çalışır ama çoğu zaman o huzur, yanlış tamamlanmış bir hikâyeye dönüşür.
Yetişkinlikte bu eğilim daha da belirginleşir.
Bir işi, bir ilişkiyi, bir hayali tamamlamaya çalışırız; çünkü “tamamlanmışlık duygusu” bize güven verir.
Henüz yaşanmamış bir zamanı bile beyin tamamlar; sabah kahvesini içerken huzurlu olduğunu hayal ettirir.
Beyin, geleceği bile önceden tamamlayarak bugüne dayanma gücü bulur.
Yaşlılıkta Tamamlama Döngüsü
Yaşlılıkta ise beyin, geriye dönüp eksik kalmış yerleri tamamlamaya koyulur.
Bir vedayı farklı bir şekilde kurar, “keşke”lerle dolu sahnelere yeniden gider.
Mesleğini çok seven birinin, emekli olduktan sonra hâlâ o mesleği zihninde yaşatması gibi…
Sonuç: Eksik Parçalarla Barışmak
Beynin tamamlama eğilimi, yalnızca zihinsel bir alışkanlık değil; aynı zamanda insanın duygusal varoluşuna dair güçlü bir ipucudur.
Boşluklarla yaşamak zordur ama bazen en sağlıklı adım, o boşluklara anlam yüklemeye çalışmamak olabilir.
Sonuçta, insan dediğimiz şey zaten;
eksik parçalarını tamamlamaya çalışan bir bütün değil midir?
