Osmanlı’da Ruh Sağlığına Tarihsel Bir Bakış: II. Bayezid Darüşşifası
II. Bayezid Külliyesi, 1484-1488 yılları arasında II. Bayezid tarafından Edirne’de yaptırılmış, günümüze kadar ulaşmış bir külliyedir. Külliye içerisinde; tıp medresesi, darüşşifa, camii ve imarethane bulunur. Günümüzde ise müze olarak hizmet vermektedir.
Külliye içerisinde; derslikler, yatakhaneler, ilaç yapım odası, hasta odaları, kütüphane, çamaşırhane ve mutfak gibi birçok amaca hizmet eden çeşitli odalar bulunmaktadır. Bu külliyede, uzun yıllar boyunca tıp öğrencileri yetiştirilmiştir. Öğrenciler, uygulamalı ve teorik dersler alarak öğrenim görmüşlerdir. Aynı zamanda, bu külliyede Osmanlı’nın önde gelen önemli hekimleri de görev yapmıştır.
Külliyede yalnızca eğitim değil, külliyenin içerisinde bulunan darüşşifada tedavi de verilmekteydi. Darüşşifada, kadın doğumdan göz hastalıklarına; kemik kırığından çeşitli cerrahi işlemlere kadar birçok alanda tedavi hizmeti verilmekteydi. Fiziksel tedavilerin yanında darüşşifada çeşitli mental rahatsızlığa sahip olan hastalar da tedavi görmekteydi. Osmanlı Darüşşifası geleneğinde mental rahatsızlığa sahip hastaların uzun yıllar öncesinde müzik ve su sesiyle tedavi görmesi birçok gezgin ve tıp aliminin ilgisini çekerek geçmişten günümüze kadar büyük ilgi toplamıştır.
Suyun ve Sesin Şifa Veren Yankısı
II. Bayezid Külliyesinin psikoloji alanı için önemli olmasının ilk nedenlerinden biri burada mental rahatsızlığı olan bireylere su sesi ve makamlar dinletilerek tedavi verilmiş olmasıdır. Müzisyenler külliyeye haftanın belli günlerinde gelerek dinleti vermekteydiler. Aralarında; ut, keman, ney, santur, çengi ve benzeri müzik aletleri çalan müzisyenler bulunmaktaydı. Aynı zamanda, aralarında hanendeler (şarkı söyleyenler) de bulunurdu.
Müzisyenlerin müziklerini icra ettikleri darüşşifa bölümünde ise çeşme bulunmaktadır. Müzisyenler bu çeşmenin arkasında çalgılarını çalar, mental rahatsızlığı bulunan hastalar ise çeşmenin çevresinde bulunarak bu dinletileri dinlerlerdi. Çeşme yalnızca, darüşşifanın içinde değil bahçesinde de bulunmaktadır. Diğer odalarda bulunan hastalar ise bu çeşmeden gelen su sesini dinleyerek sakinleşirlerdi.
Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde, II. Bayezid darüşşifa kısmıyla ilgili kısımlar şu şekilde geçer; “Eski hekimlere göre; güzel yüz, güzel ses, saz sesi ve güzel söz insanın içini açıp gamını dağıtır.” (Çelebi, n.d.). Aynı zamanda, Evliya Çelebi bu darüşşifadan, hastalara deva, dertlere şifa ve divanelerin ruhuna gıda olarak bahsetmektedir. Darüşşifada bulunan hastalar içinse, nicesinin saz sesinden hoşlandığı ve rahat ettiklerinden bahseder. “Bütün saz ve makamlarda ruha gıda vardır.” diye de ekler.
Farabi ise, musiki makamlarından bahsederek insan ruhuna etkilerini sınıflandırmıştır. Örneğin, Rast Makamının insana neşe ve huzur verdiğinden bahsederken Hüseyni Makamının insana sakinlik ve rahatlık verdiğinden bahseder. Ayrıca, makamlardan Evliya Çelebi de Seyahatnamesinde bahsetmektedir.
Ruh Sağlığında Koku: Darüşşifada Kokuların Önemi
Külliyenin darüşşifasında, mental rahatsızlık yaşayan hastaların ruhlarının rahat edip huzur bulmaları için sık sık kokulara başvurulurdu. Külliyenin bahçesinde yetiştirilen gül, sümbül ve yasemin gibi kokulu bitkiler toplanarak çeşitli kokular üretilirdi.
Bu kokular ise, farklı psikolojik durumlara şifa olması amacıyla çeşitli tariflerin birleşiminden üretilirdi. Örneğin, mutlu hissetmek için portakal, gül ve yaseminin bulunduğu bir tariften yararlanılırken; zihin dağınıklığı yaşanmaması için zencefil ve biberiyenin bulunduğu başka bir tariften yararlanılırdı. Bu tariflerin hazırlanıp külliye içerisinde uygulanması için külliyede bir tütsücü de bulunurdu. Özet olarak, güzel kokular da darüşşifada uygulanan tedavi çeşitleri arasındaydı.
Psikoloji ve Müziğin Kesişim Noktasında Osmanlı’dan Kalan Miras
II. Bayezid Külliyesi, mental rahatsızlığı olan hastalara çağının ötesinde bir tedavi sunarak uzun yıllar boyu çoğu kişinin ilgisini üstünde toplamıştır. Kurulduğu çağda, Avrupa’da mental rahatsızlığı olan hastalara çok daha farklı bir tutumla yaklaşılıyorken Osmanlı’da bu hassas ve iyileştirici yaklaşım, Türk asıllı olmayan bazı gezginlerin de dikkatini çekmiş ve bu farklılık kitaplarına konu olmuştur.
Müzik sesinin darüşşifanın akustiğiyle yayılması, su sesinin sakinleştirici etkisi ve güzel kokuların bu hastaların tedavilerinde kullanılmaları olumlu sonuçlar doğurmuş ve ses getirmiştir. Günümüzde ise, müzik ve psikolojinin birleştiği alan müzik terapidir.
Müzik terapi, bireysel veya grup terapisi olarak uygulanabilmekte ve belli bir müzik türüne bağlı kalmaksızın yapılabilmektedir. Ayrıca, müziğin birey üstündeki etkisi ile ilgili araştırmalar günümüzde daha sık yapılmakta ve araştırılmaya günbegün devam edilmektedir. Son olarak, müzik; birçok alanda var olduğu gibi psikoloji alanında da yüzyıllardır var olup bir terapi çeşidi olarak kullanılmakta ve mental rahatsızlık yaşayan bireylere de şifa olmaktadır.
Referanslar
Çelebi, E. (n.d.). Seyahatname.
İKİNCİ BAYEZİD KÜLLİYESİ SAĞLIK MÜZESİ | Kültür Portalı. (n.d.). Kültür Portalı. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/edirne/gezilecekyer/iibeyazid-kulliyesi-saglik-muzesi
“Sultan II.Bayezid Külliyesi Sağlık Müzesi | T.C. Trakya Üniversitesi.” Saglikmuzesi.trakya.edu.tr, https://saglikmuzesi.trakya.edu.tr/pages/tarihce
