Bir çocuğu hayal edin… Henüz kendi oyunlarını oynayıp hayaller kurması, dünyasını keşfetmesi gerekirken, evde bir yetişkinin sorumluluklarını taşımak zorunda kalmış. Küçücük elleri, kardeşlerine bakarken yorulmuş; gözlerinde kendi çocukluğu sessizce kaybolmuş. İşte bu durum, psikolojide parentifikasyon olarak tanımlanan durumdur (Dariotis, 2023). Parentifikasyon, çocuğun, gelişimsel olarak yaşına uygun olmayan şekilde ebeveynin rollerini üstlenmesi anlamına gelir. Her çocuk, sevgi, güven ve rehberliği hak eder; ancak bazı çocuklar, ebeveynlerinin ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının önüne koymak zorunda kalır. Bu durum, görünmez bir yükün çocuğun omuzlarına yerleşmesiyle kendini gösterir ve çocuğun ruhunda derin izler bırakabilir (Masiran, 2023).
Parentifikasyon sadece görevlerle ilgili değildir; çoğu zaman duygusal bir boyutu vardır. Küçük bir çocuğun kalbi, ebeveyninin endişelerini, korkularını ve yalnızlığını taşır (Levante et al., 2023). Henüz kendi dünyası tamamlanmamışken, başkalarının duygusal yükünü taşımak zorunda kalır. Bu durum, çocuğun psikolojik gelişimi üzerinde derin ve uzun süreli etkiler bırakabilir ve bazen yetişkinlikte bile etkileri devam eder (Sharpe, 2024).
Parentifikasyon Türleri
1. Duygusal Parentifikasyon
Çocuğun, ebeveyninin kederini, kaygısını, yalnızlığını kısaca duygusal yükünü taşımak zorunda kalmasıdır. Bu tür parentifikasyon, çocuğun empati becerilerini güçlendirebilse de duygusal tükenmişlik, kaygı ve depresyon riskini artırır (Levante et al., 2023). Çocuk, başkalarının duygularını yönetmeyi öğrenir ve zamanla kendi duygularını tanımayı unutur. Bu durum, yetişkinlikte de ilişkilerinde zorluk yaşamasına ve kendini ifade etmekte güçlük çekmesine yol açabilir.
2. İşlevsel Parentifikasyon
Çocuğun, ev işleri yapmak, kardeşlerine bakmak veya ebeveynin yerine kararlar almak gibi görevleri üstlenmesidir. Henüz kendi gelişimi tamamlanmamışken, evin sorumluluklarını taşır. Bu durum, akademik başarı ve sosyal beceriler üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir (Masiran, 2023). Küçük bir çocuğun oyun ve keşif zamanı bu görevlerle yer değiştirir; kendi hayalleri ve kişisel gelişimi geri planda kalır. Bu durum, çocuğun yetişkinlikte sorumluluk ve kontrol konusunda aşırı yüklenmesine veya bağımlı ilişkiler kurmasına neden olabilir (Borchet, 2021).
Her iki tür de çocuğun kendi kimliğini bulmasını ve sağlıklı bir birey olarak gelişmesini zorlaştırabilir. Çocuk, kendi ihtiyaçlarını ertelemeyi öğrenir; bu bazen yetişkinlikte bağımlı veya aşırı sorumluluk alan kişilik özellikleriyle kendini gösterir. Uzun süreli duygusal yük, çocuğun benlik saygısını düşürebilir ve yalnızlık duygusunu artırabilir.
Parentifikasyonun Nedenleri
Parentifikasyonun arkasında çoğu zaman görünmez bir ağ vardır:
-
Ebeveynin Duygusal Yetersizlikleri: Depresyon, anksiyete veya bağımlılık gibi durumlar, çocuğun ebeveynin yerine geçmesine yol açabilir (Sharpe, 2024). Çocuk, ebeveynin yükünü hafifletmek için kendi dünyasından ödün verir. Henüz kendisi keşfetmeye başlamadan, başkalarının duygusal yükünü taşır ve kendi çocukluğu ikinci plana düşer.
-
Aile İçi Travmalar: Boşanma, aile içi şiddet veya ebeveynin hastalığı gibi durumlar, çocuğun erken yaşta ebeveynlik sorumluluğu üstlenmesine neden olabilir (Engelhardt, 2012). Çocuk, aileyi bir arada tutmak için sessiz bir kahraman olur; kendi ihtiyaçlarını sessizce geri plana iter ve bu durum uzun vadede travmatik etkiler yaratabilir.
-
Kültürel ve Sosyal Faktörler: Bazı kültürlerde, özellikle büyük kız çocuklarının evin bakımını üstlenmesi beklenir (Preciado, 2020). Küçük yaşta, oyun oynayacak zaman bulamaz, kendi hayallerini ertelemek zorunda kalır.
Parentifikasyonun Psikolojik Etkileri
-
Duygusal Yük ve Tükenmişlik: Çocuk, kendi ihtiyaçlarını göz ardı ederek ebeveynin duygusal yükünü taşır. Bu, anksiyete, depresyon ve düşük özsaygı riskini artırır (Dariotis, 2023). Çocuk, kendi sınırlarını fark etmeden başkalarının duygularını yönetmeye çalışır ve bu durum, yetişkinlikte de devam eden bir duygusal yorgunluğa dönüşebilir.
-
Bağımlı ve Özne Olmayan Kişilik: Çocuk, başkalarının ihtiyaçlarını sürekli öncelikli tutar, kendi isteklerini geri plana iter (Borchet, 2021). Bu durum, yetişkinlikte bağımlı kişilik özellikleri ve özne olamama hissi ile sonuçlanabilir.
-
Sosyal İzolasyon: Parentifikasyon yaşayan çocuklar, akran ilişkilerinde zorluk yaşayabilir. Arkadaşlıklar yüzeysel kalabilir, yalnızlık hissi artar (Ferguson, 2022). Çocuk, duygusal yükünü paylaşacak birini bulmakta zorlanabilir ve kendi yaşıtlarıyla kurduğu bağlar sınırlı kalabilir.
Parentifikasyon genellikle olumsuz etkilerle anılsa da doğru koşullar ve destekleyici bir çevre ile çocuk için bu süreç güçlendirici olabilir:
-
Erken Sorumluluk Bilinci: Çocuk, erken yaşta sorumluluk almayı öğrenir, olgunlaşır ve bağımsızlık duygusunu geliştirir (Masiran, 2023). Bu, doğru yönlendirildiğinde ileriki yaşamında değerli bir beceriye dönüşebilir.
-
Empati ve Duygusal Zeka: Ebeveynin duygusal ihtiyaçlarını anlamak ve karşılamak, çocuğun empati yeteneğini ve duygusal zekasını artırabilir (Levante et al., 2023). Ancak bu kazanımlar, çocuğun sağlıklı sınırlar içinde desteklendiği durumlarda mümkündür; aksi halde duygusal yük, uzun süreli olumsuz etkiler bırakır.
Parentifikasyon Ve Psikolojik Sağlamlık
Parentifikasyon ile psikolojik sağlamlık arasındaki ilişki karmaşıktır. Hafif ve destekleyici parentifikasyon, çocuklarda empati, sorumluluk ve problem çözme becerilerini artırarak psikolojik sağlamlıka katkı sağlayabilir. Ancak aşırı ve sürekli parentifikasyon, çocuğun duygusal kaynaklarını tüketir ve stresle başa çıkma kapasitesini zayıflatır. Destekleyici aile ortamı, farkındalık ve uygun rehberlik, parentifikasyonun olumsuz etkilerini azaltırken, sağlamlık gelişimini destekler (Dariotis, 2023; Levante et al., 2023; Sharpe, 2024).
Parentifikasyonla Başa Çıkma Ve Müdahale
-
Aile Terapisi: Ebeveyn ve çocuk arasındaki rollerin yeniden düzenlenmesi ve ebeveynin duygusal ihtiyaçlarının fark edilmesi için aile terapisi önemlidir (Schorr, 2023).
-
Bireysel Psikoterapi: Çocuğun kendi duygularını fark etmesi ve ifade etmesi için bireysel terapi faydalıdır (Sharpe, 2024). Çocuk, kendi sesini bulduğunda, yıllardır bastırdığı duygularını anlamlandırabilir.
-
Eğitim Ve Farkındalık Programları: Ebeveynlerin ve çocukların parentifikasyonun etkileri konusunda bilinçlendirilmesi, erken müdahaleyi sağlar (Ballo, 2023).
-
Toplumsal Destek: Akran grupları ve okul destek programları, çocuğun sosyal ve duygusal gelişimini destekler. Çocuk, yalnız olmadığını fark ettiğinde, yükünü paylaşmayı öğrenir (Preciado, 2020).
Sonuç
Parentifikasyon, çocuğun omuzlarına yüklenen görünmez bir sorumluluktur. Küçük bir çocuğun dünyası, oyun, hayal ve merakla dolu olmalıdır. Ancak parentifikasyon, bu dünyayı sorumluluk ve endişe ile doldurur. Çocuk, kendi ihtiyaçlarını erteleyerek ebeveyninin yükünü taşır; gözlerinde, kendi çocukluğu ile başkalarının beklentileri arasında bir çatışma yaşanır.
Bilimsel araştırmalar, parentifikasyonun hem olumsuz hem de bazı olumlu etkilerini ortaya koymaktadır (Dariotis, 2023; Masiran, 2023). Çocuğun duygusal sağlığı için en önemlisi, ailelerin farkındalık kazanması ve uygun destek mekanizmalarının sağlanmasıdır. Her çocuk, oyun oynamayı, hayal kurmayı ve güvenle büyümeyi hak eder.
Kaynakça
Ballo, E. (2023). Experiences of parentified 18–24-year-olds: A qualitative study. Journal of Adolescent Research. https://repository.upenn.edu/bitstreams/c6ff69db-610d-4ea1-bad0-8868a04f079d/download
Borchet, J. (2021). The relations among types of parentification, school achievement, and quality of life. Journal of Child and Family Studies. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8039449/
Dariotis, J. K. (2023). Parentification vulnerability, reactivity, resilience, and recovery. Psychiatric Clinics of North America. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10341267/
Engelhardt, J. A. (2012). The developmental implications of parentification: Effects on childhood attachment (Doctoral dissertation). Columbia University Academic Commons. https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/07pc-xb85/download
Ferguson, T. M. (2022). An examination of familial characteristics and parentification (Doctoral dissertation). California State University, San Bernardino. https://scholarworks.lib.csusb.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2549&context=etd
Levante, A., et al. (2023). Parentification, distress, and relationship with parents as predictors of mental health outcomes. Journal of Child and Family Studies. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9889978/
Masiran, R. (2023). The positive and negative aspects of parentification. Journal of Family Psychology. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0190740922003450
Preciado, B. (2020). An examination of ethnic variation and loneliness in parentified youth (Doctoral dissertation). California State University, San Bernardino. https://scholarworks.lib.csusb.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2201&context=etd
Schorr, S. (2023). “Like stepping on glass”: A theoretical model to understand the impact of parentification. Family Relations. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/fare.12833
Sharpe, L. (2024). Parentification: Identifying young caregivers at risk. Journal of Pediatric Nursing. https://www.npjournal.org/article/S1555-4155%2824%2900006-0/fulltext
