“Narsizm” kavramının kökü, Yunan mitolojisindeki Narkissos adlı karakterden gelmektedir. Mitolojik anlatıya göre Narkissos, kendi yansımasına duyduğu hayranlık nedeniyle yaşamını yitirir. Bu mit, kişinin kendine olan hayranlığının patolojik boyuta ulaştığında nasıl yıkıcı olabileceğini simgeler.
Psikoloji literatüründe narsizm, belirli düzeyde olduğunda normal ve hatta gerekli bir benlik sevgisi olarak kabul edilir; ancak aşırıya kaçtığında kişilik bozukluğu olarak değerlendirilir (Freud, 1914). Modern dönemde narsizm yalnızca bireysel bir özellik değil, aynı zamanda toplumsal yapılaşma, kültürel değerler ve dijital çağ etkisiyle biçimlenen dinamik bir olgu olarak görülmektedir.
Günümüzde sosyal medya, başarı odaklı yaşam kültürü ve bireycilik, narsistik eğilimlerin görünürlüğünü artırmıştır. Bu nedenle narsizmi, çağdaş toplumun benlik sunumu biçimi olarak değerlendirmek mümkündür.
1. Psikanalitik Kuramda Narsizm
Narsizm kavramını psikolojiye kazandıran kişi Sigmund Freud olmuştur. Freud (1914), narsizmi “benliğe yönelmiş libido” olarak tanımlamış ve iki temel formdan bahsetmiştir:
-
Birincil narsizm, yaşamın erken dönemlerinde çocuğun tüm libidosunun kendi benliğine yönelmesidir.
-
İkincil narsizm, bireyin dış nesnelere yönelttiği libidoyu geri çekip yeniden kendine yöneltmesidir.
Freud’un ardından Heinz Kohut (1971) narsizmi, benliğin gelişiminde doğal bir aşama olarak ele almış ve “kendilik psikolojisi” kuramı çerçevesinde narsistik bireylerin aslında yaralanmış bir özsaygı taşıdıklarını ileri sürmüştür. Kohut’a göre narsistik birey, dışarıdan onay ve hayranlık almadığında yoğun bir değersizlik hissi yaşar. Bu nedenle narsizm yalnızca kendine tapınma değil, aynı zamanda kırılgan bir benliğin savunma mekanizmasıdır.
2. Narsistik Kişilik Bozukluğu (NKB)
Amerikan Psikiyatri Birliği’nin DSM-5’te (2013) tanımladığı üzere Narsistik Kişilik Bozukluğu (NKB); bireyin büyüklük fantezileri, empati eksikliği ve sürekli beğenilme ihtiyacı ile karakterizedir.
Bu kişilik yapısına sahip bireyler, genellikle kendilerini diğerlerinden üstün görür, eleştiriye aşırı duyarlıdırlar ve ilişkilerinde manipülatif davranışlar sergilerler.
Son yıllarda yapılan araştırmalar, narsizmin iki boyutlu bir yapı sergilediğini göstermektedir (Pincus & Lukowitsky, 2010):
-
Büyüklenmeci (grandiyöz) narsizm: yüksek özgüven, dışa dönüklük ve egosantrik tutumlarla ilişkilidir.
-
Kırılgan (vulnerable) narsizm: içe kapanıklık, utanç, reddedilme korkusu ve düşük özsaygı ile karakterizedir.
Bu iki alt tür, görünüşte zıt olsalar da özünde aynı amaca hizmet eder: benlik saygısını koruma. Her ikisi de bireyin içsel değersizlik hissiyle başa çıkma çabasının farklı biçimleridir.
3. Toplumsal ve Kültürel Boyut
Kültürel psikoloji perspektifinden bakıldığında narsizm, yalnızca bireysel değil aynı zamanda kültürel bir ürün olarak değerlendirilmelidir.
Batı toplumlarında bireysellik, başarı ve özgüven yüceltilirken; bu durum narsistik eğilimlerin toplumsal düzeyde meşrulaşmasına zemin hazırlamıştır (Twenge & Campbell, 2009).
Türkiye gibi kolektivist kültürlerde ise narsizmin tezahür biçimi farklıdır. Bireyler doğrudan kendilerini yüceltmek yerine dolaylı onay arayışına girerler. “Başkaları ne der?” kaygısı, sosyal çevrenin takdirini kazanma isteği gibi davranışlar, narsistik yapının kültürel bir yansımasıdır.
Dijital çağın gelişimiyle birlikte narsizmin görünürlüğü artmıştır. Sosyal medya, bireylere idealize edilmiş benlik sunumu yapma olanağı sağlar. “Beğeni” ve “takipçi” sayıları, bireyin dijital dünyadaki özdeğer göstergesi hâline gelmiştir.
Bu durum özellikle ergenler ve genç yetişkinlerde, narsistik doyumun sanal ortamda aranmasına yol açmaktadır (Buffardi & Campbell, 2008).
4. Klinik Görünüm ve İlişkisel Dinamikler
Narsistik bireylerin ilişkilerinde genellikle duygusal mesafe, empati eksikliği ve kontrol ihtiyacı ön plandadır. Bu kişiler, karşısındakini bir “nesne” olarak görme eğilimindedir.
İlişkilerinde sevgi yerine hayranlık talebi, samimiyet yerine güç oyunları baskın olabilir.
Terapide narsistik bireylerle çalışmak güçtür; çünkü bu kişiler eleştiriyi kabul etmez, kusurlarını inkâr eder ve çoğu zaman terapisti değersizleştirir.
Ancak şema terapi, kendilik psikolojisi ve aktarımı odaklı terapi gibi modern yaklaşımlar, narsistik bireyin içsel boşluğunu anlamlandırmak ve duygusal düzenleme becerilerini güçlendirmek açısından etkili yöntemler sunmaktadır.
Sonuç: Narsizmi Anlamak, Çağı Anlamaktır
Narsizm, yalnızca “kendini beğenme” olarak yüzeysel biçimde tanımlanamayacak kadar karmaşık bir olgudur. Psikanalitik kökenleri, klinik belirtileri ve kültürel yansımalarıyla birlikte değerlendirildiğinde narsizm, hem benliğin savunma sistemi hem de modern toplumun aynası olarak karşımıza çıkar.
Her bireyde belirli düzeyde narsistik ihtiyaçlar bulunur; çünkü özsaygı, insanın psikolojik sağlığının temel bileşenlerinden biridir. Ancak bu ihtiyaç empati, özfarkındalık ve karşılıklılık ilkeleriyle dengelenmediğinde patolojik bir forma bürünür.
Günümüz toplumunda narsizmin artışı, aslında bireylerin anlam, bağlantı ve kabul arayışının bir göstergesidir.
Dolayısıyla narsizmi anlamak, yalnızca bireyin iç dünyasını değil; yaşadığımız çağın psikolojik yapısını da anlamak demektir. Narsistik eğilimlerin farkına varmak, hem kişisel gelişim hem de sağlıklı toplumsal ilişkiler açısından kritik öneme sahiptir.
Kaynakça
-
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC: APA.
-
Buffardi, L. E., & Campbell, W. K. (2008). Narcissism and social networking web sites. Personality and Social Psychology Bulletin, 34(10), 1303–1314.
-
Freud, S. (1914). On Narcissism: An Introduction.
-
Kohut, H. (1971). The Analysis of the Self. New York: International Universities Press.
-
Pincus, A. L., & Lukowitsky, M. R. (2010). Pathological narcissism and narcissistic personality disorder. Annual Review of Clinical Psychology, 6, 421–446.
-
Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2009). The Narcissism Epidemic: Living in the Age of Entitlement. New York: Free Press.
