“Mutluluk, kelebeğe benzer. Siz yakalamaya çalıştıkça o, kaçıp gider. Ne zaman ki dikkatinizi farklı şeylere verirsiniz ancak o zaman gelir ve omzunuza konar.”
Mutluluk… Belki küçük bir gülümseme, belki geçmişe özlem, belki de henüz gerçekleşmemiş ama hayalini kurduğumuz şeylerin bizde uyandırdığı hislerdir.
Peki ya bu hayaller gerçekleştiğinde? O an mutlu olur muyuz yoksa hayal ettiğimiz duygular yerine bambaşka hisler mi yaşarız?
Mutluluk ve Öğrenilmiş Duygular
Lise yıllarımda mutluluğun anlamını araştırdığım bir dönemde felsefe dersinde John Locke’un “Boş Levha” (Tabula Rasa) teorisiyle tanışmıştım. Doğduğumuzda zihnimizin boş bir levha olduğunu, onu deneyimlerimiz ve çevremizle doldurulan bir kuram olduğunu öğrendim.
Örümcekten korkan bir ebeveyn düşünelim. Ebeveyn, çocuğun yanında örümcek gördüğünde panikle bağırırsa, çocuk bu korku tepkisini zihinsel şemasına kaydeder ve sonraki örümcekle karşılaşmalarda aynı korkuyu gösterme olasılığı artar. Ancak ebeveyn, örümceğe sakin yaklaşır ve onu inceleyerek, çocukta korkunun gelişmesini engelleyebilir. Bu örnek duygularımızın öğrenilerek şekillendiğini gösteriyor.
Tıpkı korkularımız ve diğer duygularımız gibi mutluluk da dışarıdan bize öğretilen bir duygu mudur yoksa biz kendi mutluluğumuzu bilinçli tercihlerimizle mi yaratırız?
Mutluluğun Değişkenliği
Mutluluk, yalnızca içsel bir his ya da tamamen dışarıdan öğretilen bir duygu değildir. Her ikisinin de kesişiminde ortaya çıkar.
Bir yönüyle mutluluk öğrenilir ve çocukluktan itibaren çevremiz bize hangi durumların “iyi” ya da “değerli” olduğunu gösterir. Oyuncakla oynayan çocuğun gülümsemesi, takdir edilen öğrencinin sevinci ya da toplumsal onayla gelen huzur; beynimizde mutluluğun hangi uyaranlarla ilişkilendirileceğini şekillendirir.
Ancak mutluluk yalnızca dışarıdan gelen öğretilere bağlı kalmaz, birey kendi bilinçli tercihleriyle de mutluluğunu inşa eder. Kimisi için başarı ve kariyer, kimisi için aile ya da özgürlük daha büyük bir anlam taşır. Bu nedenle mutluluk, öğrenilmiş bir şema ile kişisel seçimlerin birleşiminden doğar.
Öte yandan da mutluluğun sürekliliği mümkün değildir çünkü insanın ihtiyaçları, beklentileri ve yaşam evreleri değişir. Çocuk için mutluluk oyun arkadaşlarıyla geçirilen vakitken, yetişkin biri için iş başarısı, sağlıklı bir ilişki ya da özgürlük olabilir.
Bu değişkenlik, mutluluğun kalıcı bir hâl değil, hayatın akışında sürekli yeniden tanımlanan bir süreç olduğunu gösterir. “Keşke çocuk olsaydım” özleminin altında da bu yatar. Sorumlulukların az, farkındalığın sınırlı ama duyguların saf ve yoğun olduğu dönemlere duyulan özlemdir aslında.
Sonuç olarak mutluluk, hem çevremizden öğrenilen hem de kendi seçimlerimizle biçimlenen; sabit değil, değişken bir duygudur. Onu kalıcı kılmak mümkün olmasa da birey kendi değerleri doğrultusunda yaptığı seçimlerle mutluluğunu yeniden oluşturabilir.
Mutluluğu Etkileyen Yedi Unsur
Mutlulukçuluk felsefesine göre hayatın anlamı ve amacı, mutluluğu artırmak ve acıyı azaltmak üzerine kuruludur. Mutluluk; paranın, statünün ve dış dünyadaki her türlü ölçütün ötesinde, ruhun derinliklerinde yankılanan bir huzur ve anlam arayışıdır.
Richard Layard, Happiness: Lessons from a New Science adlı eserinde bu karmaşık duyguyu anlamlandırmak için bilimsel verilerle örülü bir yol haritası sunar. Layard’a göre mutluluğun kapısını aralayan yedi temel faktör vardır. Aşağıdaki bu sorular mutluluk faktörünüzü sorgulamanız için bir rehber olabilir:
-
Sağlıklı aile ilişkilerin var mı?
(Zor zamanlarında yanında olduğunu bildiğin, sana güven veren bir aile bağı hissediyor musun?) -
Geleceğe güven duyuyor musun?
(İlerisi için umut besliyor musun, yoksa belirsizlik seni kaygılandırıyor mu?) -
İşini anlamlı buluyor musun?
(Yaptığın şeyin senin için ya da başkaları için bir değer taşıdığını düşünüyor musun?) -
Sosyal çevren güçlü mü?
(Desteğe ihtiyaç duyduğunda arayabileceğin, yanında hissedebileceğin dostların var mı?) -
Kendi kararlarını özgürce verebiliyor musun?
(Hayatında seçim yaparken gerçekten kendi isteğini mi dinliyorsun, yoksa başkalarının beklentilerini mi?) -
Ruhsal, fiziksel ve zihinsel sağlığın yerinde mi?
(Kendine bakım gösterebiliyor musun, bedenini ve zihnini dengede tutmak için çaba harcıyor musun?) -
Kendini bir yere ait hissediyor musun?
(Bir topluluk, bir çevre ya da bir ilişki içinde “ben buradayım” diyebiliyor musun?)
Mutluluğun Anlamı
Bu soruların cevabı, mutluluğunuzun seviyesini belirleyen bir “kişisel harita” gibidir. Günlük hayatın akışında bu unsurları fark etmek bazen zor olsa da her biri mutluluğun yapı taşlarını oluşturur.
Tüm unsurlar bir araya geldiğinde mutluluğu kimi zaman bir yolculukta kulaklıklarımızdan gelen bir şarkıda, kimi zaman bir dost sohbetinde, kimi zaman da kendi içimize dönüp sessizleştiğimiz anlarda karşımıza çıkar.
Belki de en güzeli, onu derecelendirebiliyor olmamız değil; onu fark ettiğimiz anda yaşayabilmemizdir.
Mutluluk bazen peşinden koştuğumuzda uzaklaşır, bazen de hiç ummadığımız bir anda yanımıza konar. Tıpkı bir kelebeğin kanat çırpışı gibi, narin ve geçici… Belki de önemli olan onu yakalamaya çalışmak değil, konduğu anın farkına varabilmektir.
Çünkü mutluluk, aslında yaşamın telaşında bize kısacık ama değerli molalar sunan o renkli kanatlarda gizlidir.
