İnsanlığın ilk zamanlarından günümüz dünyasına kadar insan, üreterek ve tüketerek hayatını sürdürmüştür. Zaman içinde, üretim ve tüketim kavramları değişerek yeni dünyaya uyum sağlamıştır. Özellikle dijitalleşmeyle ve sosyal medyanın hayatımıza girmesiyle tüketim oldukça artmıştır. Dijital tüketim, bireyin dijital ortamdaki hizmetlerden, ürünlerden yararlanması ve bu ortamda sunulan içerikleri kullanması olarak tanımlanabilir.
Sosyal Medya Uygulamalarına Bakış
Dijital ortamda bulunan alışveriş sitelerini kullanmak, sosyal medya uygulamalarındaki videoları izlemek, müzik dinlemek, ünlü dizi/film sitelerini takip etmek, dijital tüketimin en yaygın örneklerindendir. Dijital dünya genişledikçe, bu aktiviteleri yapmamıza olanak sağlayan platform çeşitliliği da gittikçe artmaktadır. Instagram, TikTok, YouTube gibi sosyal medya uygulamaları hem içerik üretiminin hem de içerik tüketiminin sürekli olarak gerçekleştiği uygulamalardır.
Bu platformların herhangi birinde izlediğimiz bir ürün tanıtım videosu geniş kitlelere ulaşabilir ve tanıtılan ürünün hızlı ve aşırı tüketimine yol açabilir. İnternetin gelişimiyle eski zamanlara kıyasla oldukça kolaylaşan alışveriş, bu dijital tüketimi sürdüren faktörlerden biridir. Medyada tanıtılan ve popüler olan ürünler, hızlıca tüketilip gözden düşmektedir. Her yıl hatta belki de her ay farklı çantalar, kıyafetler, süs eşyalar ve daha birçok ürün sosyal medya etkisiyle yüksek satışlara ulaşmakta ve sonra unutulmaktadır. Tüketilen ürünlerin yerine ise mutlaka farklı ürünler konulmaktadır.
Bu konuyu sadece “fiziksel ürünlerin tüketimi” olarak incelemek yanlış olacaktır çünkü farkında olmadan tükettiğimiz daha birçok farklı içerik veya hizmet vardır. Müzik dinlemek ve bir müzik listesi oluşturmak istediğimizde müzik platformlarına para ödeyerek bu hizmetten yararlanırız. Film/dizi izlemek istediğimizde ise farklı filmlere ve dizilere ulaşmamızı sağlayan birçok uygulama mevcuttur. Bu da yine dijital tüketimin örneklerindendir.
Sadece bir ürüne veya hizmete para ödemek değil, sosyal medya için video, gönderi, içerik üreten insanların ürettiklerini takip etmek de bir tüketim türü olarak karşımıza çıkar. İçinde bulunduğumuz zamanın bir getirisi olan dijital tüketim, hayatımızı nasıl etkilediği açısından incelenebilir.
Dijital Dünyada Tüketim ve Etkileri
Sosyal medya aracılığıyla gördüğümüz ürünler, insanların gittikleri ve sosyal medyada paylaştıkları mekanlar, yiyecekler, hatta belki tatil için tercih edilen yerler bile bu bağlamın bir parçasıdır. Dolayısıyla bu görselleri ve videoları gören diğer insanların, paylaşılan mekanlara gitme, gördükleri yiyecekleri deneme ve popüler ürünlere sahip olma isteği artmaktadır. Sosyal medyadaki bu paylaşımlar, kişinin kendisini, takip ettiği diğer kişilerle kıyaslama yoluna gitmesine sebep olabilir.
Bu durum, Sosyal Karşılaştırma Teorisi (Festinger) çerçevesinde de açıklanabilir. Bu teoriye göre; bireyler kendi performanslarını, becerilerini ölçmek ve kendileri hakkında bilgi edinmek amacıyla kendilerini diğer bireylerle karşılaştırırlar. Kişiler, sosyal kabul almak amacıyla da sosyal medyada sürekli olarak gördüğü ürünlere veya hizmetlere sahip olmak isteyebilir. Sosyal medya kullanımının dünya çapında artmasıyla sıklıkla göz önünde bulunan ve reklamı yapılan ürünlerden ötürü tüketim bağımlılığı riski ile karşı karşıya kalmak da oldukça mümkün olacaktır.
İçeriklerin çeşitlenmesi veya artmasından dolayı oluşabilecek bilgi kirlilikleri de göz ardı edilmemelidir. Herhangi bir konu hakkında bilgi edinmek için güvenilir kaynaklar bulmak daha doğru olacaktır. Bununla birlikte dijital tüketim, yoğun ekran maruziyetine yol açabilir. Yoğun ekran süreleri; dikkat dağınıklığı, göz yorgunlukları, uyku sorunları gibi bilişsel ve fiziksel belirtilere sebep olabilmektedir.
Diğer bir yandan, dijital tüketim türlerinin bazı avantajları da mevcuttur. Sosyal medyada gördüğümüz, önümüze düşen bu paylaşımlar sayesinde gitmek istediğimiz bir mekan, izlemek istediğimiz bir film veya almak istediğimiz bir ürün/hizmet hakkında, daha o ürüne/hizmete sahip olmadan farklı perspektiflerden bilgi edinimini kolaylaştıracaktır. Aynı zamanda, ürüne/hizmete ulaşmak dijital dünyanın alışveriş olanakları sayesinde çok daha kolaylaşmış ve hızlanmıştır.
Sonuç
Geçmişten günümüze hep var olan fakat zaman zaman şekil değiştiren tüketim kavramı, dijital dünyada da çok büyük bir yer kaplamaktadır. Sosyal medyanın hayatımıza girmesiyle paylaşılan tek bir ürün, görsel bile insanları tüketime yönlendirme gücüne sahip olabilir. Bu tüketim türü, neden olduğu dezavantajlar kadar bize bazı avantajlar da sunabilir. Bu dezavantajlar ve avantajlar hakkında bilgi sahibi olarak dijital dünyayı bilinçli tüketim ile kullanmak büyük bir önem taşımaktadır.
Kaynakça
-
KARAKUŞ, Melis. (2022). Sosyal Medyanın ve Online Alışveriş Sitelerinin Tüketici Davranışlarına Etkisi Üzerine Nitel Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi Yayınları. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2070774
-
KUBAT DOKUMACI, Umut. ACAR, Hasan Ali. (2021/12(2)). Tüketicilerin Dijital Medya Ürünleri ve Dijital Medya Markalarıyla İlişkileri. İnternet Uygulamaları ve Yönetimi Dergisi. https://www.researchgate.net/profile/Umut-Kubat/publication/357437786_Tuketicilerin_Dijital_Medya_Urunleri_ve_Dijital_Medya_Markalariyla_Iliskileri/links/61dd6c974e4aff4a6434761a/Tueketicilerin-Dijital-Medya-Ueruenleri-ve-Dijital-Medya-Markalariyla-Iliskileri.pdf
-
SADAKAOĞLU, Mustafa C. GENÇ, Feryal. (2022). Dijital Tüketim Kültürü: Dijital Kitle İletişim Araçları İle Tüketim Kültürü Arasındaki İlişki Üzerine Bir İnceleme. TRT AKADEMİ. 07/14. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2042404
