DEHB, dikkat eksikliği, hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri gösteren nöropsikiyatrik bir bozukluk olarak tanımlanır. Okul çağı çocuklarında DEHB’ nun % 3 – 7 (APA, 2000) oranında ve erkek çocuklarda kızlardan dört kat daha fazla görüldüğü vurgulanmaktadır (Semerci ve Turgay, 2008). Türkiye’ de yapılmış̧ farklı çalışmalarda bu oranın % 6,5 (Motavallı, 1994) ve % 8,6 (Şenol ve Şener, 1998) olduğu ifade edildiği görülür. Ülkemizde yapılan farklı bir çalışmada ise DEHB sebebiyle çocuk psikiyatri servislerine başvuruların 7. sırada yer aldığı, okul dönemi çocuklarının % 3 – 6’ sında DEHB’ na rastlandığı ve DEHB’ nun yurt dışında yapılan çalışmalarla benzer olarak erkek çocuklarda kız çocuklara göre daha yaygın olduğunun tespit edildiği anlaşılır. (Şenol ve İşeri, 2004).

Ailelerin Yardım Arama Sürecindeki Zorluklar

Aileler, ruh sağlığı uzmanlarına gitmeyi kolay kabul etmeyebilirler. Bunun birçok nedeni vardır. Genellikle yaramaz bir çocuk olduğu düşünülmesi… vb. Ama; çocuğun okulundan öğretmeninin bir ruh sağlığı uzmanına gitmeleri için öneride bulunmasıyla yada artık baş edemedikleri sorunlar nedeniyle uzman yardımı almaya karar verirler. Çok yoğun olarak görülen sebepler, çocuklarının hareketlilik ve dikkatsizlik davranışlarıdır. Ailelerin ve öğretmenlerin, çocuğun ilaç tedavisine başlaması ile belirtilerinin ve ortaya çıkan sorunların hemen düzeleceğini düşünmeleri ise dikkat çeken en önemli durumlardan biridir. İlaç desteği önemlidir. Fakat bunun yanında aileleri ve öğretmenleri önemli görevler beklemektedir.

DEHB Tanısı ve Müdahale Programlarının Eksikliği

Genellikle 7 yaş civarında, DEHB tanısının verildiği tespit edilmiştir. Türkiye’de yapılan birçok çalışmada, DEHB tanısı ile ilgili bir müdahale programına rastlanmamaktadır. Özellikle ülkemizde, özel gereksinimli çocuklar için yapılan çalışmalar mevcuttur. DEHB tanısı alan çocuklarında oluşturulan bu gruplarda olduğu görülmüştür.

Erişkin DEHB Çalışmaları: Duygu Tanıma ve Dürtüsellik

İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Hastanesi, Psikiyatri Anabilim Dalı Erişkin DEHB Polikliniği’nden takip edilen DSM-IV-TR’ye göre DEHB tanısı konmuş̧ hastalarla yürütülen bir vaka kontrol çalışmasını incelediğimizde, çalışma grubu 20-65 yaş arası DEHB olan 40 erişkin ile yaş, cinsiyet, eğitim yönünden eşleştirilmiş̧ 40 kontrolden oluşmaktadır. DEHB grubunda 14 hastanın eş tanısı vardır. Duygu tanıma araçları, Benton Yüz Tanıma Testi, Sürekli Performans Testi sırasıyla duygu tanıma, yüz tanıma, dikkat eksikliği, dürtüsellik belirtileri nin değerlendirilmesi için kullanılmıştır. DEHB grubu, kontrollere göre, tüm duygu ifadeleri ile duygu içermeyen yüz ifadesini tanımada daha çok yanlış yapmıştır. DEHB ve kontrol grubunda yüz tanıma benzer bulunmuştur. Duygu tanıma için dürtüselliğin anlamlı etkisi vardır. Bu sebeple sosyal ilişkilerinde bozukluklar oluşmasında etkili olabilmektedir. (Tatar, Yargıç, Oflaz ve Büyükgök, 2015)

DEHB ve Zaman Algısı Üzerine Araştırmalar

Zaman algısı konusunda yapılan farklı bir araştırmada da (Yetişkin DEHB’de zaman algısı, on yıllık bulgular-bir inceleme isimli çalışmada) DEHB’li yetişkin hastaların zaman aralıklarını tahmin etme, yeniden üretme ve zamanın yönetiminde yaşadığı sorunlar tespit edilmiştir. Bu davranışsal eksikliklerin sonuçlarına bakılmış ve nöropsikolojik düzeyde de olma olasılığı üzerinde durulmuştur. Ayrıca DEHB’li yetişkinler için planlanan tedavi kılavuzları incelendiğinde, zaman algısındaki eksikliğin dikkate alınmadığı belirtilmektedir. Bu sebeple tedavi kılavuzlarına zaman algısı hakkındaki sorunların da eklenmesi önemlidir.

DEHB ve Madde Kullanımı Arasındaki İlişki

DEHB’li erişkinlerde maddeye başlama yaşı ise daha erken olup, çeşitli madde kullanımı ve son bir ayda kullandıkları gün sayısı da yüksek bulunmuştur. Literatürdeki birçok çalışma araştırıldığında madde kullananlarda DEHB eş tanısı sık görülmektedir. Tedavi programları planlanırken, DEHB ile ilgili rutin tarama ve izlemenin yapılması çok önemlidir. Bu yapılacak rutin tarama ve izleme bağımlılık tedavisine de olumlu katkı sağlayabilir.

Ebeveyn Tutumlarının Tedavi Sürecindeki Rolü

Ebeveyn tutumları ise DEHB’de belirtilerin şiddeti, var olan psikiyatrik hastalıklar ve bozukluğun iyileşmesi için çok önemli bir etkendir. Çocukların DEHB tanısı alması ebeveynlik becerilerini olumsuz etkiler. Başka bir yönden bakarsak, anne ve babaların DEHB belirtilerinin de ebeveynlik becerilerini kötü etkileyen bir başka sebep olduğunu unutmamalıyız. DEHB’te tedavi sürecinde, ilaç tedavileri ile birlikte ebeveyn tutum-davranış örüntülerinin incelenmesi çok önemlidir. Anne ve babaya bunun önemini fark ettiren psikososyal destek mutlaka yapılmalıdır. En faydalı tedavi metotlarının, psikososyal müdahaleleri de içeren yaklaşım modelleri olacağı bilinmektedir.

Genel Değerlendirme ve Sonuç

Yazımda belirttiğim araştırmalar ve konu başlıkları çalışmaların bir kısmını oluşturmaktadır. DEHB tanısı almış bireylerde ruh sağlığı uzmanlarının tedavi ve danışmanlıkta dikkat etmesi gereken yeni çalışmalara yer vermeye çalıştım. Ayrıca ebeveynler ve öğretmenler için de bilgilendirici olacağını düşünüyorum. Tahmin ederseniz, konu derinlemesine çalışmalar içermekte ve yeni çalışmalar yapılmasını gerektirmektedir.