Farkında olmak; ‘’Görülmesi ve bilinmesi gereken şeylerden haberi bulunmak, kavranması gereken bir şeye dikkat etmek’’ (TDK, t.y.). Farkındalık kavramı, içerisinde dikkati ve kabulü barındırmaktadır. Bir şeyi görüyor olmak, ona bakmak anlamına gelmemektedir. Görme eylemi, tıpkı bir otomatik pilotta olmak gibi; bir yolun ortasında durmak, etrafından birçok canlının geçip gitmesini görmektir ama geçenlerden sadece birini fark etmek bakmak ile ilişkilidir ve içerisinde bir dikkat sürecini barındırmaktadır. Aynı zamanda, olup bitenlere karşı da bir kabul hali vardır. Kabul etmek çoğu zaman teslim olmak ya da daha edilgen bir tarafta olmak olarak algılansa da kabul etmek, gerçeği olduğu gibi sahiplenmektir.

Günümüzün hız toplumunda durup kendini dinlemeye; dikkate ve kabule alan açıp kendine bakabilmeye zaman bulmakta zorlanan bireyler için bu durum beraberinde birçok sağlıksız duygu ifadesine ve duygu düzenleme konusundaki yetersizliğe alan açmaktadır. Üstelik bu durum yetişkin birey açısından ele alındığında, bugünün yetişkinlerinin dünün çocukları olduğu unutulmamalıdır. Bu sebeple, önce çocuktan ve çocukluktan başlayarak duyguların sağlıklı ifade edilişi ve düzenlenmesi için günümüzde kurtarıcı bir teknik mevcuttur: mindfulness.

Mindfulness (Bilinçli Farkındalık) Nedir?

Mindfulness, kişinin geçmiş ve gelecek tarafından çekiştirilmesini en aza indirgeyerek, an içerisinde, bilinçli ve sistematik olarak dikkatini vererek, o an içerisinde zihinde olup bitene karşı kabulünü içermektedir. Kişi, zihninden geçen duygu ve düşünceleri tıpkı bir filmi izler gibi, geçip gitmesine izin verir ve sadece o geçişi izler; yargılamaz, bastırmaz ve ötekileştirmez (Aktepe ve Tolan, 2020). Mindfulness, zihni, belli bir zaman dilimi süresince dikkate ve o dikkat edilenlere kabule davet etmektedir. Mindfulness, zihne yönelik, zihnin komutasında kullanılan bir tekniktir fakat sadece zihin değil beden de devreye sokulmaktadır.

Beden deneyimi ise zihinde yaşanan deneyimi adeta somutlaştırmakta ve deneyimlenir kılmaktadır.

Çocuklarda Duygusal Becerilerin Kazanımı

Yetişkinlerde ve çocuklarda olmak üzere mindfulness tekniğinin yaşa göre kullanımı ayrılmaktadır; dolayısıyla teknikten alınmak istenen verim de ihtiyaca göre farklılaşacaktır. Bu yazıda değinilmek istenen grup 3-6 yaş grubudur. İlk çocukluk dönemi içerisinde kategorize edilen 3-6 yaş grubu, yaş aralığı itibari ile artık bebeklikten çocukluğa geçişin ilk adımıdır.

Çocuk elleri ile bir yerlere uzanarak iletişime geçtiği dış dünya ile bağımsızlığını test etmektedir. O, artık annenin bir uzantısı olmaktan fazlasıdır ve bunu sosyalleşmeye başladığı okul öncesi eğitim alanında göstermek isteyecek, deneyimleyecektir (Yavuzer, 2019).

Bu sosyalleşme alanı, çocuk için duygularını tanıması, anlamlandırması, ifade etmesi ve düzenleyebilmesine yönelik bir fırsat alanıdır. Burada temel duygusal becerinin kazandırılması öncelikli olmaktadır. Çocuk önce duyguları, sözel olmayan ipuçları ile (beden dilinin kullanımı) tanımaya başlayacaktır. Bunun geliştirilmesi bakım veren ile başlarken, çocuk çevresindekilerle sosyalleşmeye başladıkça çeşitlenecektir.

Yine, diğerlerinin hangi duygu içerisinde olduğunu anlamaya çalışacak ve böylece duygusal ipuçlarını yakalamayı öğrenecektir. Çocuğun duygularını düzenleyebilmesi için ise duyguları tanıması, anlaması ve ifade edilmesi gerekmektedir. Tıpkı bir seviye atlar gibi beceriler peşi sıra geldikten sonra çocuk duygu düzenleme konusunda bir beceriye açık hale gelecektir (Saltalı, 2013).

Bu temel becerilerin kazanımı için ise özellikle günümüzde mindfulness tekniğinin kullanımı önemsenmektedir.

Çocuklarda Mindfulness (Bilinçli Farkındalık) Temelli Duygu Düzenleme

Okul öncesi grubunda mindfulness çalışmalarının duygu düzenleme becerisine etkisine bakıldığında destekleyici bir teknik olarak kullanımının olduğu gözlemlenmektedir. Buna yönelik yapılan bir çalışmada, kontrol ve deney grubu (mindfulness eğitim programına katılan çocuklar) olarak ayrılan okul öncesi gruplarından mindfulness temelli temel duygusal beceri eğitimi alan grubun beceri kazanımında bu eğitimi almayan gruba göre daha anlamlı sonuçlara varıldığı tespit edilmiştir (Aydın ve Özbey, 2023).

Yine, okul öncesi grubunda mindfulness tekniğinin kullanıldığı 17 farklı araştırma çalışmasının incelendiği bir literatür çalışmasında, tekniğin yarar sağladığı ortak temaların duygu düzenleme, sosyal iletişim becerileri ve duygu, düşünce ve davranış düzenlemedeki anlamlı etkisine vurgu yapılmıştır (Sop ve Hançer, 2023).

Çocuk gelişiminde okul öncesi dönemi, okula geçişte adeta bir idman yeri olarak tasvir edilebilir. Bu dönemin gelişim özelliklerinin bilinmesi ve gelişimi destekleyici tekniklerin kullanılıyor olması çocuğun hem kendisi hem de diğerleri ile iletişiminin sağlıklı ilerleyebilmesi için önemli olmaktadır. Çocuğun bilişsel kapasitesine inerek; adeta çocukla göz teması kuruyor gibi onun bilişsel kapasitesinin hizasında bulunmak, çocuğun öğrenmesi ya da bir şeyleri anlaması sürecinde, ona ve aktaran kişiye kolaylık sağlamaktadır.

Sonuç olarak, işlem öncesi dönemde olan bu yaş grubunda oyun, taklit ve semboller başroldedir. Çocuk, duygularını ve düşüncelerini oyunlaştırılarak ve taklit ederek gösterir ve düzenleme imkanı bulur. Mindfulness tekniği, çocuğa bedenini de devreye sokarak oyunlaştırma ve deneyimleme fırsatı sunmaktadır ve böylece becerilerinin kalıcı hale gelmesini kolaylaştırmaktadır.

Kaynakça

Aktepe, İ., & Tolan, Ö. (2020). Bilinçli farkındalık: Güncel bir gözden geçirme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar – Current Approaches in Psychiatry, 12(4), 534-561. doi: 10.18863/pgy.692250.

Aydın, A., & Özbey, S. (2023). Farkandalık (mindfulness) eğitim programı’nın okul öncesi dönem çocukların duygusal zekâ düzeylerine etkisinin incelenmesi. International Primary Education Research Journal, 7(3), 118-138. doi: 10.38089/iperj.2023.147.

Saltalı, N.D. (2013). Okul öncesi dönemde duygusal becerilerin geliştirilmesi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 6.

Sop, A., & Hançer, B. (2023). Effects of mindfulness-based practices on children’s self-regulation: A review on early childhood research. HAYEF: Journal of Education, 21(1), 66-73. doi: 10.5152/hayef.2024.23021.

Türk Dil Kurumu (t.y.). Farkında olmak.

Yavuzer, H. (2019). Çocuk psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.