Bu cümle sizin için ne ifade ediyor? Çevrenin kişilik gelişimindeki etkisi sizce de bu kadar önemli mi? Bu soruyu size de yönelterek başlamak istiyorum makaleme. İnsan sosyal bir varlıktır. Biz sürekli çevremizle etkileşim içindeyiz ve bu etkileşimlerle birlikte kişilik gelişimimiz şekillenir. Doğumdan ölüme kadar çevremizde olup bitenleri gözlemler, algılar ve zihinsel süreçlerimizde anlamlandırarak öğreniriz. Bu bilgilerin kalıcılığı ise, öğrenilenlerin ne kadar derinlemesine işlendiği ile doğrudan ilişkilidir.
Aslında biz, yaşadığımız çevrenin birer temsiliyiz. Hepimiz, ailemizden, kültürümüzden ve çevremizden izler taşırız. Bunu gözlemlemek gerçekten çok kolay. Çevreyle etkileşim bu noktada oldukça önemlidir. Çünkü bir çocuk gözlerini ilk ailesiyle açar ve onlardan model alarak öğrenir.
Peki, gerçekten çevre bizim kişilik gelişimimizde bu kadar önemli bir rol oynar mı? Evet, literatürde de vurgulanan gibi, kişilik gelişimimiz çevre ve genetik gibi önemli faktörlerin etkisiyle şekillenir. Birey önce bebeklik çağında birincil bakım verenini (annesini) gözlemleyerek öğrenir. Daha sonra, sosyal çevresi olan ailesi, akrabaları ve arkadaşları gibi bireyleri gözlemler. Okul çağındaki çocukların ise odak noktası, arkadaşlarına ve öğretmenlerine kayar.
Piaget’in dediği gibi, çocuklar küçük bilim insanlarıdır; etraflarını sürekli gözlemler ve keşfetmeye çalışırlar. Bu yüzden, engellenmeye çalışan çocuklarda ilerleyen yıllarda özyeterlilik duygusunda eksiklikler gözlemlenebilir. Çocukluk çağından itibaren çevremizde bulunan kişilerden sürekli olarak öğreniriz.
Bizler, aslında kendi yetiştiğimiz sosyal çevrenin birer yansımasıyız. Biz, bize öğretilen veya çevremizdeki kişileri gözlemleyerek öğreniriz. Çocukluk dönemimizdeki gözlemlerimizle bir takım şemalar geliştiririz ve bu şemaları ileriki yaşamımıza taşırız. Bu, kişiliğimizin oluşumuna ve diğer insanlarla kuracağımız ilişkilere kadar her noktada bizi etkiler. Bu yüzden, başta bahsettiğim gibi, biz yaşadığımız çevrenin birer parçasıyız. Hepimizde, ailemizin ve çevremizin izlerini görmek mümkündür.
Çocuk Gelişiminde Cezanın Kullanımı
Çocuk gelişiminde cezanın etkisi, literatürde sanıldığı kadar büyük değildir ve genellikle olumsuz etkiler bırakabilir. Bunun yerine, Premack İlkesi (büyükanne kuramı) adı verilen öğrenme yöntemi daha etkilidir. Temelinde “yaparsan, yaparsın” kuralı bulunur. Burada, seçimi çocuğun eline bırakarak hem çocuğun istenmeyen davranışları yapmasını engellemeyi, hem de sorumluluk sahibi olmasını sağlamayı amaçlar.
Bu kuramı geliştiren psikolog, kendi çocuklarından yola çıkarak bu prensipleri oluşturmuş ve bir gün çocuklarının bu yöntemle daha sağlıklı gelişim gösterdiğini gözlemlemiştir. Siz de çocuklarınıza seçimler sunarak onların sorumluluk sahibi olmasına katkı sağlayabilirsiniz. Bu sayede çocuklar, tercihlerinin sonuçlarını kabullenmeyi öğrenirler.
Çocuklarınızın Her İstediğini Yapmayın
Çocuklarınızın her istediğini yapmak, ileride onların doyumsuz bireyler haline gelmelerine yol açabilir. Üniversitedeki ilk günümde, Prof. Dr. Adnan Erkuş hocamın ağzından çıkan ilk sözlerden biri buydu. Çocuk gelişimi için o kadar önemli bir sözdür ki bu. Çocuklar sırf ağlıyor diye çoğu ebeveyn, bu yanlış tutuma girebiliyor. Ancak sınır koymak, aslında ebeveynin en önemli görevlerinden biridir.
Yemek ve Kıyafet Konusunda Sınırlar
Yemek konusunda, çocuğun yemeği nerede, ne zaman ve nasıl yiyeceğini aile belirleyebilir, ancak ne kadar yiyeceğini çocuk kendi seçmelidir. Ayrıca, çocuklar TV karşısında yemek yememelidir; kendileri yemeli, bu da motor becerileri gelişimi için çok önemlidir. Ayrıca, küçük yaşlardan itibaren kendi başlarına yemek yemeleri, başarı hissi kazanmalarını sağlar.
Kıyafet konusunda da, çocuklar kendi kıyafetlerini seçmeli ve giymelidir. Bu tür özgürlükler, çocuğun özsaygısını ve bağımsızlık duygusunu pekiştirir.
Piaget’in Sosyal İskele Kuramı
Piaget’in sosyal iskele kuramına göre, belli bir yaşa kadar çocuklar çevrelerinden aldıkları destekle daha büyük ve karmaşık beceriler geliştirirler. Bu desteğin yokluğu, gelişimi olumsuz etkileyebilir. Bu sebeple, çocuğun gelişiminde çevresel destek oldukça önemlidir.
Genetik Faktörlerin Etkisi
Genetik faktörlerin etkisini asla inkar edemeyiz. Mizaç özelliklerimizin bir kısmı, genetik geçişlilikle şekillenir. Ancak, kişilik gelişimimizin büyük kısmı çevresel faktörlerle şekillenir. Yani, biz çevremizde gördüklerimizle, etkileşimde bulunduklarımızla ve yaşadıklarımızla şekilleniriz.
